Zanieczyszczenie metalami ciężkimi osadów dennych małych miejskich zbiorników wodnych

W pracy przedstawiono badania zawartości sześciu metali ciężkich (cynku, miedzi, ołowiu, niklu, chromu i kadmu) w osadach dennych zbiorników miejskich zlokalizowanych w Gdańsku. Wyniki wskazują na znaczne różnice w zawartości metali w osadach różnych zbiorników zależnie od ich lokalizacji. Zawartość cynku wahała się w zakresie 31,9÷254,4 mg/kg s.m., miedzi 5,20÷338,5 mg/kg s.m., ołowiu 10,3÷103,7 mg/kg s.m., niklu 5,9÷17,5 mg/kg s.m., chromu 24,0÷278,5 mg/kg s.m. i kadmu 0,12÷1,74 mg/kg s.m. Najsilniej zanieczyszczone metalami były osady zbiorników zlokalizowanych na Potoku Oliwskim: zawartość wszystkich badanych metali przekraczała wartości tła geochemicznego. Z pozostałych trzech zbiorników najmniejsze zawartości metali odnotowano w osadach zbiornika „Wileńska”, najwyższe zawartości metali – w osadach zbiornika „Cyganka”. Ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów metalami ciężkimi przeprowadzono stosując stopień zanieczyszczenia (C_d), wskaźnik geoakumulacji (I_geo) i wytyczne jakości osadów (SQGs). Ocena oparta na tych metodach wykazała, że osady zostały zanieczyszczone miedzią i chromem. Stężenia tych pierwiastków przekraczały (odpowiednio) nawet 33,8 (zbiornik Kuźnia Wodna) i 25,3 (zbiornik Spacerowa) razy wartości tła geochemicznego. Obliczony stopień zanieczyszczenia osadów (C_d) w przypadku 7 zbiorników klasyfikował badane osady jako ‘znacznie’ lub ‘bardzo silnie’ zanieczyszczone. Na podstawie wartości potencjalnego wskaźnika ryzyka ekologicznego (PERI) oceniono, że metalem powodującym najwyższe zagrożenie dla organizmów wodnych jest kadm.

Zbiorniki wodne zlokalizowane na terenach miejskich oprócz pełnienia funkcji rekreacyjnych stanowią przede wszystkim istotny element systemów retencyjnych. Zagospodarowanie wody deszczowej staje się szczególnie istotne w obliczu rozbudowy miast oraz zmian klimatu i związanych z nimi anomalii pogodowych. Przykładem takich zjawisk mogą być powodzie, które kilkakrotnie w ostatnich latach wystąpiły w Gdańsku w wyniku intensywnych krótkotrwałych opadów. W lipcu 2016 r. w ciągu 14-godzinej ulewy spadło 160 l wody na 1 m², co stanowi dwumiesięczną normę opadów dla tego regionu. Reagując na te zagrożenia, w Gdańsku zmodernizowano szereg istniejących zbiorników retencyjnych, a także wybudowano nowe – objętość zbiorników retencyjnych wzrosła z 121 712 m³ w 1993 r. do 678 826 m³ w 2015 r. [1]. Dopływające do tych zbiorników ścieki deszczowe oraz bezpośredni spływ powierzchniowy z terenu zlewni niosą znaczne ilości zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich. W wielu pracach wykazano obecność zmiennych stężeń metali w pyle atmosferycznym [2, 3] i ściekach deszczowych [4, 5]. Ich źródłami są zanieczyszczenia pochodzące z motoryzacji [6, 7], produkty spalania paliw (szczególnie tzw. niska emisja), emisje z terenów przemysłowych [8], nawozy i środki ochrony roślin stosowane na terenach zielonych. W wyniku ścierania się bieżnika opon i okładzin hamulcowych emitowane są pyły zawierające arsen, kadm, chrom, ołów i nikiel [9]. W zależności od rodzaju pokrycia, w różnym stopniu zanieczyszczone metalami są spływy z dachów, źródłem metali jest też korozja barier energochłonnych [10-12].

Obecne w ściekach deszczowych metale, takie jak kadm, chrom, miedź, ołów i nikiel są najczęściej związane w zawiesinie [13] i wraz z nią trafiają do osadów dennych zbiorników retencyjnych. Metale obecne w wodach tych zbiorników w postaci rozpuszczonej i koloidalnej mogą również podlegać wytrącaniu do osadów w wyniku różnorodnych procesów chemicznych i biochemicznych. W warunkach stałego dopływu zanieczyszczeń, który występuje w przypadku zbiorników zlokalizowanych w zlewniach zurbanizowanych, osady akumulują więc znaczne ilości zanieczyszczeń. Obecne w osadach dennych metale ciężkie, ze względu na swoje toksyczne właściwości, stwarzają zagrożenie dla organizmów wodnych. Jednocześnie gromadzenie się osadów powoduje zmniejszenie pojemności retencyjnej zbiorników, przez co konieczne staje się ich okresowe bagrowanie. O możliwych sposobach zagospodarowania usuniętych osadów decyduje stopień ich zanieczyszczenia. Do 2013 r. w Polsce obowiązywało Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. 2002 nr 55 poz. 498), na podstawie którego można było dokonać klasyfikacji wydobytych osadów. Obecnie nie istnieją przepisy regulujące te kwestie, ale do oceny stopnia zanieczyszczenia osadów dennych można wykorzystać opisywane w literaturze kryteria geochemiczne i ekotoksykologiczne. Celem niniejszej pracy było: (i) określenie zawartości metali ciężkich (Zn, Cu, Pb, Cr, Ni i Cd) w osadach dennych wybranych zbiorników położonych na terenie Gdańska oraz (ii) ocena stopnia ich zanieczyszczenia z zastosowaniem różnych metod.

1. Metodyka badań

1.1. Charakterystyka badanych zbiorników

Do badań wybrano 6 zbiorników zlokalizowanych na potoku Oliwskim oraz trzy inne zbiorniki na terenie Gdańska. Potok Oliwski, o długości prawie 10 km, ma swoje źródło na Wysoczyźnie Gdańskiej (na wysokości ok. 140 m n.p.m.) i uchodzi do Zatoki Gdańskiej w dzielnicy Jelitkowo. Całkowita powierzchnia jego zlewni wynosi 3050 ha, a średni spadek 14,1‰. Na potoku zlokalizowanych jest łącznie 13 zbiorników i posiada on 5 dopływów, z których jeden – Potok Rynarzewski przepływa przez teren Ogrodu Zoologicznego. Górną część zlewni Potoku Oliwskiego stanowią tereny leśne (Trójmiejski Park Krajobrazowy), ale dolną – obszary miejskie z gęstą zabudową i ruchliwymi arteriami komunikacyjnymi. Potok jest też odbiornikiem dla kanalizacji deszczowej. Spośród trzech pozostałych badanych zbiorników jeden zlokalizowany jest na Potoku Królewskim, kolejny w zlewni Potoku Strzyża, a ostatni to zbiornik bezodpływowy położony na obrzeżach dzielnicy Suchanino. Podstawowe parametry charakteryzujące analizowane zbiorniki zebrano w Tab. 1. Numeracja zbiorników przedstawiona w tab. 1 w dalszej części pracy jest równoznaczna z numeracją punktów poboru prób.

1.2. Pobór prób i metodyka oznaczeń

Próby osadów dennych pobrano dwukrotnie: w kwietniu i w czerwcu 2016 r. za pomocą próbnika typu Kajak KC Denmark Research ­Equipment. Każdorazowo pobierano powierzchniową warstwę osadów o miąższości ok. 20 cm i transportowano do laboratorium w plastikowych pojemnikach. Powietrznie suche próby przesiewano przez plastikowe sito o średnicy oczek 2 mm w celu usunięcia liści itp. Tak przygotowane próby osadów suszono do stałej masy w temperaturze 105°C i przesiewano przez sito o średnicy oczek 0,2 mm. Mineralizację prób do oznaczeń ogólnej zawartości metali ciężkich prowadzono z użyciem wody królewskiej (HCl:HNO₃ = 3:1) w mineralizatorze Büchi K-438. Zastosowano kwasy czystości supra pure firmy Merck. Oznaczenia stężeń metali ciężkich (cynku, miedzi, ołowiu, niklu, chromu i kadmu) wykonano metodą płomieniowej absorpcji atomowej (F-AAS) stosując spektrofotometr Vario 6 z korekcją tła za pomocą lampy deuterowej i palnikiem zasilanym stechiometryczną mieszanką acetylen/powietrze. Krzywe wzorcowe sporządzono stosując roztwory wzorcowe Merck Certipur. Kontrolę wyników prowadzono z użyciem certyfikowanych materiałów odniesienia (river clay sediment LGC6139). Numeracja zbiorników przedstawiona w tab. 1 w dalszej części pracy jest równoznaczna z numeracją punktów poboru prób.

2. Metody oceny stopnia zanieczyszczeń osadów dennych

2.1. Tło geochemiczne i klasy czystości osadów

Najprostszą metodą oceny zawartości metali ciężkich w osadach dennych jest porównanie do wartości tła geochemicznego. Zgodnie z pracami Gałuszki [14, 15], które zwracają uwagę na regionalny charakter tła geochemicznego, jako tło przyjęto wartości podane w Atlasie Geochemicznym Pobrzeża Gdańskiego [16]. Stopień zanieczyszczenia osadów metalami ciężkimi oceniono również stosując klasyfikację zaproponowaną przez Bojakowską [17]. Zawartość metali w poszczególnych klasach czystości osadów dennych oraz wartości tła geochemicznego przedstawiono w tab. 2.

2.2. Wskaźnik i stopień za­­nieczyszczenia osadów (C_f i C_d)

Wskaźnik zanieczyszczenia i stopień zanieczyszczenia osadów obliczono metodą zaproponowaną przez Hakansona [18]. Wskaźnik zanieczyszczenia dla danego metalu C_fⁱ = C_i/C₀, gdzie C_i oznacza zawartość metalu w osadach, a C₀ wartość tła geochemicznego. Stopień zanieczyszczenia C_d obliczany jest jako suma wskaźników zanieczyszczeń wyznaczonych dla poszczególnych metali. W tab. 3 podano klasyfikację stopnia zanieczyszczenia osadów [18].

2.3. Indeks geoakumulacji (I_geo)

Indeks geoakumulacji podał Müller [19]:

gdzie 1,5 to współczynnik korekcyjny uwzględniający możliwą zmienność wartości tła geochemicznego. Indeks geoakumaulacji charakteryzowany jest przez 7 stopni i odpowiadające im klasy czystości osadów, które przedstawiono w tab. 4 [20].

2.4. Kryterium ekotoksykologiczne (SQGs – Sediment Quality Guidelines)

Standardy jakości osadów SQGs zostały opracowane przez Macdonalda i in. [21] i umożliwiają ocenę potencjalnego zagrożenia związanego z obecnością substancji szkodliwych dla organizmów bytujących w środowisku przydennym. Kryterium to oparte jest na dwóch wyznaczonych wartościach progowych: TEC (ang. Treshold Effect Concentration) i PEC (ang. Probable Effect Concentration), które oznaczają odpowiednio: zawartość poniżej której nie jest obserwowane toksyczne oddziaływanie danej substancji na organizmy oraz wartość powyżej której spodziewane jest częste negatywne oddziaływanie na organizmy bentosowe. Wartości wskaźników TEC i PEC podano w tab. 5.

2.5. Wskaźnik potencjalnego ryzyka ekologicznego (PERI – Potential Ecological Risk Index)

Indeks potencjalnego ryzyka ekologicznego to wskaźnik, który służy do oceny potencjalnego niebezpieczeństwa dla środowiska wynikającego z obecności metali ciężkich [18, 22]. W opisywanej metodzie do każdego metalu przyporządkowany jest czynnik potencjalnego ryzyka ekologicznego wynikający z toksyczności danego pierwiastka. Na tej podstawie oblicza się wskaźnik potencjalnego ryzyka ekologicznego dla pojedynczego metalu (E_rⁱ), a następnie określa się łączne toksyczne oddziaływanie badanych metali (PERI):                         

gdzie:

T_rⁱ to czynnik potencjalnego ryzyka ekologicznego wynikający z toksyczności danego pierwiastka wynoszący dla Cu = Pb = Ni = 5, Zn = 1, Cr = 2, Cd = 30;

C_fⁱ to wskaźnik zanieczyszczenia dla danego metalu.

Terminologię stosowana do opisu E_rⁱ i PERI przedstawiono w tab. 6 [18].

3. Wyniki badań i dyskusja

Zawartość metali ciężkich w osadach dennych 9 badanych zbiorników zmieniała się w szerokich granicach, przy czym wyraźnie niższe wartości stwierdzono w osadach zbiorników „Wileńska” i „Ogrodowa” (punkty 7 i 8, rys. 1-6). Zawartość cynku wahała się w zakresie 31,9÷254,4 mg/kg s.m., miedzi 5,20÷338,5 mg/kg s.m., ołowiu 10,3÷103,7 mg/kg s.m., niklu 5,9÷17,5 mg/kg s.m., chromu 24,0÷278,5 mg/kg s.m. i kadmu 0,12÷1,74 mg/kg s.m. Analizy zanieczyszczenia osadów dennych miejskich zbiorników w Polsce przedstawiane w literaturze dowodzą, że zawartości metali ciężkich są oznaczane w bardzo szerokich granicach, zależnie od szeregu czynników, takich jak wiek zbiorników, ich lokalizacja, sposób użytkowania i charakter zlewni. Osady denne Jeziora Malta w Poznaniu charakteryzowały się niższymi zawartościami od przedstawionych w niniejszych badaniach, osady miejskich zbiorników rejonu Wałbrzycha – w zależności od metalu – niższymi lub porównywalnymi, osady zbiornika Wyścigi w Warszawie – niższą zawartością miedzi, ale nawet 45-krotnie wyższą zawartością kadmu [23-25]. Bardzo duże różnice w zawartości metali ciężkich, zależnie od lokalizacji wykazywały osady denne zbiorników Wrocławia [26]. W analizowanych tu gdańskich zbiornikach najsilniej zanieczyszczone metalami były osady zbiorników zlokalizowanych na Potoku Oliwskim: zawartość wszystkich badanych metali przekraczała wartości tła geochemicznego. W osadach pozostałych trzech zbiorników zawartość cynku, miedzi i niklu była wyższa od wartości tła geochemicznego z wyjątkiem osadów zbiornika „Wileńska”, przy czym zawartość tych metali w osadach zbiornika „Ogrodowa” była zbliżona do wartości tła. Zawartość ołowiu nie przekraczała wartości tła tylko w osadach zbiornika „Ogrodowa”, a kadmu w osadach trzech zbiorników: „Wileńska”, „Ogrodowa” i „Cyganka”. W przypadku chromu wartość tła geochemicznego była przekroczona w osadach wszystkich analizowanych zbiorników.

Klasyfikację czystości badanych osadów według kryteriów podanych przez Bojakowską [2001] przedstawiono schematycznie na rys. 7. Jedynie osady zbiornika „Wileńska” można zaliczyć do I klasy czystości pod względem zawartości wszystkich badanych metali ciężkich. Generalnie, osady były najsilniej zanieczyszczone chromem (osady siedmiu zbiorników zlokalizowanych na Potoku Oliwskim były III klasy czystości), miedzią i ołowiem (II i III klasa czystości), a najsłabiej niklem, którego zawartość nie przekraczała wartości wymaganej dla I klasy czystości osadów (z wyjątkiem osadów zbiornika „Grunwaldzka”, zaklasyfikowanych do II klasy czystości).

Wartości wskaźników zanieczyszczenia (C_f) i stopnia zanieczyszczenia osadów (C_d) w badanych osadach zebrano w tab. 7. Najwyższe wskaźniki zanieczyszczenia obliczono dla miedzi w zbiorniku „Kuźnia Wodna” (wartość tła geochemicznego przekroczona 33,8-krotnie) oraz chromu w zbiorniku „Spacerowa” (wartość tła geochemicznego przekroczona 25,3-krotnie). Zgodnie z klasyfikacją podaną w tab. 3, słabo zanieczyszczone metalami były jednie osady ze zbiornika „Wileńska”.

Tab. 7. Wartości wskaźników zanieczyszczenia (Cf) i stopnia zanieczyszczenia osadów (Cd)
w badanych osadach

Osady ze zbiorników zlokalizowanych na Potoku Oliwskim były bardzo silnie zanieczyszczone, z wyjątkiem zbiornika „Subisława”, którego osady wykazywały znaczny stopień zanieczyszczenia, zbliżając się jednak do górnej granicy zakresu. Metale, które miały największy udział w sumarycznym zanieczyszczeniu zbiorników, to: chrom, miedź i ołów. Znacznym zanieczyszczeniem charakteryzowały się również osady zbiornika „Cyganka”.

Indeksy geoakumulacji obliczone dla niklu klasyfikowały badane osady do klas 0÷1 (I_geo(Ni) = - 1,35÷0,23), a cynku i kadmu do klas 0÷2 (I_geo(Zn)= - 1,37÷1,62 oraz I_geo(Cd) = - 2,68÷1,62). Indeks geoakumulacji ołowiu zmieniał się w granicach - 0,68÷2,65, decydując o zaliczeniu osadów do klas 0÷3, przy czym osady wszystkich zbiorników Potoku Oliwskiego były klasy 3 (umiarkowanie do silnie zanieczyszczonych). Najwyższe indeksy geoakumulacji uzyskano w przypadku miedzi I_geo(Cu) = – 1,53÷4,50 oraz chromu I_geo(Cr)= 0,54÷4,08. Najsilniej zanieczyszczone tymi metalami były osady zbiorników Potoku Oliwskiego, sklasyfikowane jako umiarkowanie do bardzo silnie zanieczyszczonych.

Analiza jakości osadów oparta na standardach jakości SQGs, czyli na kryterium ekotoksykologicznym wskazuje, że jedynym metalem, którego zawartość we wszystkich próbach była poniżej wartości TEC był nikiel. Zawartość cynku, ołowiu i kadmu mieściła się poniżej granicy TEC lub poniżej PEC, natomiast w przypadku miedzi i chromu odnotowano przekroczenie wartości PEC: zawartość miedzi przekroczyła tę granicę w osadach zbiornika „Kuźnia Wodna”, a chromu w osadach czterech zbiorników: „Kuźnia Wodna”, „Spacerowa”, „Grunwaldzka” i „Subi­sława” (rys. 8). Oznacza to, że osady badanych zbiorników mogą wykazywać toksyczne działanie w stosunku do organizmów wodnych ze względu na podwyższone zawartości miedzi i chromu, ale pozostałe metale nie powinny stwarzać takiego zagrożenia.

Ocena jakości badanych osadów dokonana na podstawie indeksu potencjalnego ryzyka ekologicznego PERI wykazała natomiast, że osady zbiorników zlokalizowanych na Potoku Oliwskim charakteryzują się umiarkowanym ryzykiem ekologicznym, podczas gdy osady pozostałych trzech zbiorników cechuje niskie ryzyko ekologiczne (tab. 8). Analizując wpływ poszczególnych metali na wyniki tej oceny można zauważyć, że najwyższe wartości wskaźnika E_rⁱ zostały obliczone dla miedzi w osadach zbiornika „Kuźnia Wodna” oraz dla kadmu w osadach zbiorników „Grunwaldzka” i „Jelitkowska”. W przypadku kadmu wysokie wartości potencjalnego ryzyka ekologicznego wynikają bezpośrednio z przyjętej przez twórców metody wartości czynnika T_r = 30. Jest to efektem silnego toksycznego oddziaływania kadmu na organizmy i powoduje, że nawet przy stosunkowo niskich zawartościach tego pierwiastka, obliczony indeks ryzyka ekologicznego jest wysoki.

4. Podsumowanie

Przedstawione w pracy wyniki oceny jakości osadów dennych zbiorników miejskich w Gdańsku wykazują pewne różnice w zależności od przyjętej metody oceny, ale pozwalają zauważyć, że badane osady są wyraźnie zanieczyszczone metalami ciężkimi. Szczególnie wysokie zawartości stwierdzono w przypadku chromu i miedzi. Stopień zanieczyszczenia osadów jest najniższy w przypadku zbiorników „Wileńska” i „Ogrodowa”. Są to zbiorniki położone w otoczeniu osiedli domów jednorodzinnych i terenów zielonych i dzięki temu są mniej narażone na zanieczyszczenia niesione przez spływ powierzchniowy. Zbiorniki Potoku Oliwskiego, którego zlewnia to obszar gęsto zabudowany z intensywnym ruchem samochodowym, są silniej zanieczyszczone. W analogiczny sposób lokalizacja zbiornika „Cyganka” decyduje o zanieczyszczeniu jego osadów. Sąsiedztwo tego zbiornika to osiedle bloków mieszkalnych, stacja paliw i bardzo ruchliwa ul. Powstańców Warszawskich. Zawartość metali ciężkich, przekraczająca wartości tła geochemicznego dla regionu w konsekwencji spowodowała niekorzystną ocenę jakości osadów przy wszystkich zastosowanych metodach geochemicznych opartych na porównywaniu do tła geochemicznego. Odpowiedni dobór wartości tła jest więc kluczowym elementem oceny. W tym kontekście cennym, dodatkowym źródłem informacji o jakości osadów są kryteria ekotoksykologiczne.

5. Literatura

[1] https://stormwater.retencja.pl, dostęp 15 lutego 2019 r.

[2] J. Schäfer, S. Norra, D. Klein, G. Blanc: Mobility of trace metals associated with urban particles exposed to natural waters of various salinities from the Gironde Estuary, France. Journal of Soils and Sediments 2009, Vol. 9, No. 4, pp. 374-392.

[3] S. Charlesworth, M. Everett, R. Mccarthy, A. Ordonez, E. De Miguel: A comparative study of heavy metal concentration and distribution in deposited street dusts in a large and a small urban area: Birmingham and Coventry, West Midlands, UK. Environment International 2003, Vol. 29, pp. 563-573.

[4] P. Göbel , C. Dierkes, W.G. Coldewey: Storm water runoff concentration matrix for urban areas. Journal of Contaminant Hydrology 2007, Vol. 91, pp. 26-42.

[5] I. Bojakowska, D. Lech, J. Jaroszyńska: Heavy metals in sediments of water bodies in the Służew stream catchment (Warsaw area). Environmental Protection and Natural Resources 2014, Vol. 25, No. 2(60), pp. 27-33.

[6] W. Muschack: Pollution of street run-off by traffic and local conditions. Science of The Total Environment 1990, Vol. 93, pp. 419-431.

[7] L. Herngren, A. Goonetilleke, G.A. Ayoko: Analysis of heavy metals in road-deposited sediments. Analytica Chimica Acta 2006, Vol. 571, pp. 270-278.

[8] S. Norra, D. Stüben: Trace Element Patterns and Seasonal Variability of Dust Precipitation in a Low Polluted City – The Example of Karlsruhe/Germany. Environmental Monitoring and Assessment 2004, Vol. 93, No. 1-3, pp. 203-228.

[9] J. Kummer, E. Pacyna, R. Pacyna, F. Rainer: Assessment of heavy metal releases from the use phase of road transport in Europe. Atmospheric Environment 2009, Vol. 43, pp. 640-647.

[10] N. Nawrot, E. Wojciechowska: Assessment of Trace Metals Leaching During Rainfall Events from Building Rooftops with Different Types of Coverage – Case Study. Journal of Ecological Engineering 2018, Vol. 19, No. 3, pp. 45-51.

[11] Ż. Polkowska, J. Namieśnik: Road and roof runoff waters as a source of pollution in a big urban agglomeration (Gdansk, Poland). Ecological Chemistry and Engineering S 2008, Vol. 15, No. 3, pp. 375-385.

[12] K. Klimaszewska, Ż. Polkowska, J. Namieśnik: Influence of Mobile Sources on Pollution of Runoff Waters from Roads with High Traffic Intensity. Polish. Journal of Environmental Studies 2007, Vol. 16, No. 6, pp. 889-897.

[13] M.S. Buffleben, K. Zayeed, D. Kimbrough, M.K. Stenstrom, I.H. Suffet: Evaluation of urban non-point source runoff of hazardous metals entering Santa Monica Bay, California. Water Science and Technology 2002, Vol. 45, No. 9, pp. 263-268.

[14] A. Gałuszka: The chemistry of soils, rocks and plant bioindicators in three ecosystems of the Holy Cross Mountains, Poland. Environmental Monitoring and Assessment 2005, Vol. 110, pp. 55-70.

[15] A. Gałuszka: A review of geochemical background concepts and an example using data from Poland. Environmental Geology 2007, Vol. 52, pp. 861-870.

[16] J. Lis, A. Pasieczna: Atlas Geochemiczny Pobrzeża Gdańskiego Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej, Warszawa 1999.

[17] I. Bojakowska: Kryteria oceny zanieczyszczenia osadów wodnych. Przegląd Geologiczny 2001, vol. 49, nr 3, ss. 213-219.

[18] L. Hakanson: An ecological risk index for aquatic pollution control. A sedimentological approach. Water Research 1980, Vol. 14, pp. 975-1001.

[19] G. Müller: Index of Geoaccumulation in Sediments of the Rhine River. Geojournal 1969, Vol. 2, No. 3, pp. 108-118.

[20] U. Förstner, W. Ahlf, W. Calmano: Sediment Quality Objectives and Criteria Development in Germany. Water Science & Technology 1993, Vol. 28, No. 8-9, pp. 307-316.

[21] D.D. Macdonald, C, C.G. Ingersoll, T.A. Berger: Development and Evaluation of Consensus-Based Sediment Quality Guidelines for Freshwater Ecosystems. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 2000, Vol. 39, pp. 20-31.

[22] X. Ke, S. Gui, H. Huang, H. Zhang, C. Wang, W. Guo: Ecological risk assessment and source identification for heavy metals in surface sediment from the Liaohe River protected area, China. Chemosphere 2017, Vol. 175, pp. 473-481.

[23] J. Staninska, Z. Szczepaniak, K. Picz, A. Piotrowska-Cyplik: Assessment of the potential of Malta Lake sediments in Poznan towards their use for agricultural purposes. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2014, Vol. 59, No. 1, pp. 116-120.

[24] N. Perliceusz, M. Senze, M. Skwarka, M. Kowalska-Góralska, T. Skwarka: Metale ciężkie w wodzie i osadach dennych z miejskich zbiorników wodnych rejonu Wałbrzycha. Proceedings of ECOpole 2015, vol. 9, nr 2, ss. 667-675.

[25] M. Wojtkowska, E. Karwowska, I. Chmielewska, K. Bekenova, E. Wanot: Copper and cadmium in bottom sediments dredged from Wyścigi Pond, Warsaw, Poland—contamination and bioaccumulation study. Environmental Monitoring and Assessment 2015, Vol. 187:737.

[26] M. Skwarka, N. Perliceusz, M. Kowalska-Góralska, M. Senze, T. Skwarka: Wpływ lokalizacji małych zbiorników wodnych na stopień kumulacji metali ciężkich w osadach dennych. Proceedings of ECOpole 2011, vol. 5, nr 1, ss. 301-308.

dr hab. inż. Eliza Kulbat
dr inż. Aleksandra Sokołowska
dr hab. inż. Rafał Bray

Politechnika Gdańska,
Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska

Praca została wykonana w ramach projektu 1438/B/P01/2011/40 finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

źródło: Technologia Wody 5/2019