Czy polskie przepisy dają gwarancję bezpiecznej wody?

Procesy dezynfekcji wody mają na celu wyeliminowanie drobnoustrojów patogennych występujących w wodzie. Diagnostyka wykonywana zgodnie z obowiązującymi przepisami nastawiona jest jednak głównie na wykrywanie kałowego skażenia wody. Mikroorganizmy chorobotwórcze mogą przedostać się do wody także z innych źródeł, których nie stwierdzimy podczas wykrywania bakterii Escherichia coli, bakterii grupy coli, czy enterokoków. Jak zatem postępować aby mieć pewność, że faktycznie woda jest wolna od patogenów?

1. Wprowadzenie

Bezpieczeństwo wody określone jest głównie w odpowiednich przepisach dotyczących jakości wody do picia. Należy jednak zwrócić uwagę na potencjalne możliwości skażenia wody przez mikroorganizmy oraz rolę dezynfekcji, która ma na celu eliminację drobnoustrojów i utrzymanie czystości mikrobiologicznej od stacji uzdatniania, aż do miejsca czerpania wody przez odbiorcę.

Dezynfekcja wody to proces mający na celu zabicie (zniszczenie, usuwanie, dezaktywację) drobnoustrojów i przetrwalników. Ale okazuje się, że dezynfekcja niszczy zwykle formy wegetatywne drobnoustrojów, a nie zawsze eliminuje formy przetrwalne. Dezynfekowana woda wcale nie musi być jałowa (sterylna), dlatego, mimo stosowania procesu dezynfekcji, można przyjąć hipotezę, że w wodzie są obecne mikroorganizmy. Głównym celem dezynfekcji wody jest eliminacja mikroorganizmów (głównie bakterii) chorobotwórczych. Stosowane w technologii wody środki dezynfekcyjne powinny zarówno zabić bakterie (mikroorganizmy), jak i być obecne w wodzie po zakończeniu procesu dezynfekcji.

Dlatego należy stosować odpowiednie dawki środka dezynfekcyjnego. Celem jest wtedy zapobieganie wtórnemu rozwojowi mikroorganizmów w rurociągach, w których mogą się pojawić drobnoustroje na skutek ponownego skażenia wody lub uwolnienia mikroorganizmów, np. z błony biologicznej, do której nie dociera środek dezynfekcyjny.

Z tego powodu najczęściej stosuje się chemiczne metody i środki dezynfekcji (np. różne postacie chloru), które mogą zagwarantować (przy odpowiednich dawkach) ciągłą obecność środka dezynfekującego w wodzie transportowanej od stacji uzdatniania aż do ostatecznego odbiorcy.

W zależności od miejsca ujmowania wód do produkcji wody pitnej, w wodach powierzchniowych i, zwłaszcza płytkich, wodach podziemnych mogą występować chorobotwórcze bakterie, wirusy i protisty pasożytnicze (pierwotniaki), a także toksyczne metabolity glonów, grzybów i bakterii. Do II połowy XIX wieku występowały często zarówno w Polsce, jak i na świecie tzw. epidemie wodnopochodne (np.: Polska 1892-1894 – epidemia cholery; Europa 1854 – epidemia cholery; Stany Zjednoczone 1907 – epidemia tyfusu w Nowym Jorku), które związane były głównie z obecnością drobnoustrojów chorobotwórczych w wodzie do picia. Pochodziły one najczęściej ze ścieków bytowo-gospodarczych, które odprowadzane były do wód powierzchniowych, z których czerpano wodę do picia. W takiej wodzie występowały m.in. przecinkowce cholery (Vibrio cholerae – odkryte w 1883 przez Roberta Kocha), pałeczki duru brzusznego powodujące tyfus (Salmonella enterica – serotyp Salmonella typhi), bakterie, wirusy i protisty zwierzęce (pierwotniaki) powodujące biegunki, drobnoustroje powodujące choroby zapalne jelit, porażenia mózgowe powodujące paraliż, żółtaczkę zakaźną i inne, które przedostawały się do niej od chorych ludzi lub nosicieli.

Drogą wodną przenoszone są również inne choroby, np. malaria (pierwotniak Plasmodium), żółta febra (flawowirus przenoszony przez komary), filarioza (nicienie przenoszone przez muchówki), schistosomatoza (przywry występujące w wodzie), śpiączka afrykańska (świdrowce przenoszona przez muchę tse-tse), kryptosporydioza (wywoływana przez protisty z rodzaju Cryptosporidium – epidemia w USA w 1993 r.), giardioza (wywoływana przez protisty z rodzaju Giardia – epidemia w USA w 1994 r.), pełzakowica (amebioza przenoszona przez Entamoeba histolytica), a także w wodach mogą żyć lub z wodą są związane tzw. wektory, które przyczyniają się do zarażenia człowieka wszelkimi formami patogennymi.

Według WHO, co najmniej 25 mln ludzi umiera rocznie z powodu chorób związanych ze złą jakością wody.

Głównym źródłem czynników chorobotwórczych są ludzkie i zwierzęce odchody, ale także inne, mikroorganizmy chorobotwórcze pochodzące m.in. z placówek służby zdrowia (szpitale, sanatoria, stacje krwiodawstwa, gabinety stomatologiczne, laboratoria medyczne i naukowe), gabinetów weterynaryjnych, gospodarstw hodowli zwierząt i roślin, zakładów przemysłowych m.in. przemysłu spożywczego, cmentarzy, naturalnych środowisk, w których żyją rośliny, zwierzęta i drobnoustroje – w tym formy chorobotwórcze. Z wszystkich tych miejsc istnieje potencjalna możliwość przedostania się patogenów do wód powierzchniowych i podziemnych, a w konsekwencji do wód pitnych i nie są one wyłącznie pochodzenia kałowego. Nie eliminujemy większości patogenów w miejscu ich występowania, gdyż ścieki, zarówno bytowo-gospodarcze, jak i pochodzące z innych środowisk, nie są, zarówno w Polsce, jak i wielu innych krajach, poddawane procesowi dezynfekcji.

W celu ochrony zdrowia ludzi, którzy piją wodę, końcowym etapem produkcji wody powinna być zatem jej dezynfekcja. Ma ona na celu zabicie mikroorganizmów chorobotwórczych, a także innych, które przedostały się do wody. Jak zatem mamy możliwość sprawdzenia, czy wszystkie chorobotwórcze drobnoustroje zostały wyeliminowane z wody do picia? Odpowiedź jest prosta – należy prowadzić dokładne badanie mikrobiologiczne wody do picia.

Co zatem należy badać?

W dawnych i obecnych przepisach dotyczących wody do picia znajdujemy najczęściej stwierdzenie, że: „…woda powinna być bezpieczna dla zdrowia, nie powinna zawierać mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej zagrożenie zdrowia oraz bakterii wskaźnikowych i substancji chemicznych w liczbie lub w stężeniu przekraczających wartości określone w odpowiednich załącznikach do rozporządzenia…”

Zwykle w odpowiednich przepisach na pierwszym miejscu omawiane są wymagania mikrobiologiczne, gdyż w przypadku skażenia wody przez patogeny od razu mogą wystąpić objawy chorobowe. Prześledźmy zatem, jakie w Polsce obowiązywały i obowiązują przepisy i jakie mikroorganizmy były i są badane.

2. Woda do picia – rys historyczny

Pierwszym dokumentem o wodzie do picia jest Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o zaopatrywaniu ludności w wodę (Dz. U. 1928 nr 32 poz. 310). Akt ten obowiązywał od 16 marca 1928 r. do 1 marca 1960 r. W tym rozporządzeniu jest informacja w art. 2, że woda do picia w miejscu jej czerpania powinna odpowiadać warunkom fizycznym, chemicznym i bakteriologicznym, które określi rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych. Rozporządzenie Ministrów Opieki Społecznej i Spraw Wewnętrznych (MOSiSW) z dnia 27 sierpnia 1933 r. o wodzie do picia i potrzeb gospodarczych (Dz. U. 1933 nr 79 poz. 562) jest aktem wykonawczym w stosunku do dokumentu z 1928 r., gdyż podaje konkretne parametry wody, które musi spełniać, aby była zdatna do picia. Zgodnie z § 1 woda do picia, do celów gospodarstwa domowego, do wyrobu i w związku z wyrobem artykułów żywności w wytwórniach tych artykułów, do wyrobu lodu oraz woda w zakładach kąpielowych publicznych, powinna w miejscach jej czerpania odpowiadać przepisom niniejszego rozporządzenia. W § 2 pkt 1 mamy stwierdzenie, że (m.in.) woda, używana do celów, wymienionych w § 1 nie może:

• być źródłem zakażenia lub zatrucia;
• zawierać składników lub domieszek szkodliwych dla zdrowia i/lub wskazujących na zanieczyszczenie.

W pkt. 2 jest informacja, że „w szczególności woda nie może zawierać bakteryj chorobotwórczych. Wskaźnikiem dobroci wody pod względem bakterjologicznym jest nieobecność w niej bakterji okrężnicy lub co najwyżej obecność tej bakterji w 10 centymetrach sześciennych wody – dla sudzien płytkich, w 50 centymetrach sześciennych wody dla studzien głębokich i wodociągów (tabela 1).

Ogólna liczba bakteryj na żelatynie przy temperaturze 20o po 48 godzinach, w wodzie ze studzien głębokich i wodociągów nie może przekraczać 100 w jednym centymetrze sześciennym” (pisownia oryginalna). W pkt. 3 mamy podane kilka oznaczeń fizycznych i chemicznych wody, które muszą być spełnione, m.in. żelazo, mangan, chlorki, siarczany, azotany, twardość, suchą pozostałość.

Takie przepisy obowiązywały przed i po II wojnie światowej, aż do 1960 r., w którym ukazała się Ustawa z 17 lutego 1960 r. o zaopatrywaniu ludności w wodę (Dz. U. 1960 nr 11 poz. 72). W art. 9, pkt 1 tej ustawy mamy stwierdzenie: „Woda do picia i potrzeb gospodarstw domowych, dla potrzeb zakładów żywienia zbiorowego, do produkcji artykułów żywności i lodu sztucznego, do związanych z tą produkcją czynności, woda w publicznych i przyzakładowych zakładach kąpielowych i do utrzymania czystości osobistej powinna w miejscach jej czerpania odpowiadać określonym warunkom pod względem cech fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych”. W pkt. 2 podano, że Minister Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Gospodarki Komunalnej określi w drodze rozporządzenia szczegółowe warunki, jakim powinna odpowiadać woda dla potrzeb określonych w ust. 1.

W Dz. U. 1961 nr 59 poz. 333 ukazało się Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 16 listopada 1961 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i potrzeb gospodarczych nawiązująca do ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. (Dz. U. 1960 nr 11 poz. 72). Zgodnie z § 1, użyte w rozporządzeniu określenie „woda” oznacza wodę przeznaczoną do picia i potrzeb gospodarstw domowych, potrzeb zakładów żywienia zbiorowego, do wyrobu artykułów żywności, środków farmaceutycznych oraz lodu sztucznego, a także wodę w przyzakładowych i publicznych zakładach kąpielowych i do utrzymania czystości osobistej. W rozporządzeniu jest mowa o kilku rodzajach wód.

W § 3 omawiana jest woda czerpana z wodociągów obsługujących co najmniej 50 tysięcy mieszkańców, która powinna odpowiadać w szczególności następującym warunkom:

• ogólna liczba kolonii bakterii przy posiewie 1 ml nierozcieńczonej wody na żelatynie po 48 godzinach w temperaturze +20oC nie może przekraczać 25;
• ogólna liczba kolonii bakterii przy posiewie 1 ml nierozcieńczonej wody na agarze po 24 godzinach w temperaturze + 37oC nie może przekraczać 5;
• miano coli nie może być niższe niż 100 (wskaźnik coli – indeks nie może być wyższy niż 10/l (tab. 2).

Dodatkowo w § 3 pkt 4-21 podano 18 wartości granicznych w stosunku do oznaczeń fizyko-chemicznych.

W § 4.1 podano warunki, jakim powinna odpowiadać woda czerpana z wodociągów lub innych urządzeń obsługujących mniej niż 50 tysięcy mieszkańców. Oprócz tych samych 18 oznaczeń fizyko-chemicznych, które są zawarte w § 3 pkt 4-21, podano odrębne wymagania mikrobiologiczne, według których:

• ogólna liczba kolonii bakterii przy posiewie 1 ml nierozcieńczonej wody na żelatynie po 48 godzinach w temperaturze + 20oC nie może przekraczać 100;
• ogólna liczba bakterii przy posiewie 1 ml nierozcieńczonej wody na agarze po 24 godzinach w temperaturze + 37oC nie może przekraczać 20;
• miano coli nie może być niższe niż 50 (wskaźnik coli – indeks nie może być wyższy niż 20/l (tab. 3).

Natomiast w § 6 podano, że woda czerpana z urządzeń do zaopatrywania miejscowego, a przeznaczona tylko na własne potrzeby jednego lub kilku sąsiednich gospodarstw domowych, powinna wykazywać miano coli nie niższe niż 10 (wskaźnik coli – indeks – nie większy niż 100/l). Nie podano natomiast konkretnych wymagań fizyko-chemicznych w stosunku do tej wody (tab. 4). Przepisy tego rozporządzenia obowiązywały od 1961 do 1977 roku.

31 maja 1977 r. ukazało się Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze (Dz. U. 1977 nr 18 poz. 72). Przepisy obowiązywały od 1 września 1977 r. do 4 maja 1990 r. i nawiązywały do ustawy z dnia 24 października 1974 roku – Prawo wodne (Dz. U. 1974 nr 38 poz. 230). W § 1, pkt 1 stwierdzono, że rozporządzenie określa warunki, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarstw domowych, potrzeby zakładów żywienia zbiorowego, zakładów produkujących środki spożywcze, farmaceutyczne, kosmetyczne i lód oraz potrzeby zakładów kąpielowych i pływalni. W rozporządzeniu (§ 4) wyróżniono kilka rodzajów wód o różnych wymaganiach bakteriologicznych, a w badaniach ogólnej liczby bakterii zrezygnowano z badań prowadzonych na żelatynie:

1.Woda po uzdatnieniu i dezynfekcji (tab. 5).

2.Woda niedezynfekowana (tab. 6).

3.Woda z urządzeń wodnych na potrzeby własne gospodarstw domowych (tab. 7).

W § 5 podano warunki, jakim powinna odpowiadać woda w pływalniach w obiegu zamkniętym lub bez obiegu zamkniętego. Odpowiednie graniczne wartości oznaczeń fizyko-chemicznych wody do picia i na potrzeby gospodarcze (40 parametrów) podano w załączniku do rozporządzenia.

4 maja 1990 r. wprowadzono zmiany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31 maja 1977 r. (Dz. U. 1977 nr 18 poz. 72). Ukazało się wówczas Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31 maja 1977 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze (Dz. U. 1990 nr 35 poz. 205). Zmieniono wówczas § 3, który otrzymał brzmienie: § 3.1. Woda pod względem organoleptycznym i fizyczno-chemicznym powinna w szczególności odpowiadać warunkom określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia, a pod względem bakteriologicznym – określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Natomiast stary § 4 i 5 skreśla się. W ten sposób w załączniku 1 znalazło się 51 oznaczeń organoleptycznych i fizyczno-chemicznych, natomiast w załączniku 2 wyszczególniono następujące rodzaje wód, w których określono odrębne wymagania bakteriologiczne:

• woda z wodociągów sieciowych (publicznych, zakładowych) dezynfekowana: podawana do sieci oraz w sieci;
• woda z wodociągów sieciowych (publicznych, zakładowych) nie dezynfekowana: podawana do sieci oraz w sieci;
• woda z wodociągów lokalnych, studni publicznych, studni zakładowych;
• woda z urządzeń na potrzeby własne;
• woda dopływająca do basenu kąpielowego;
• woda w basenie kąpielowym i na odpływie;
• woda do napełniania zbiorników transportu pasażerskiego;
• woda z urządzeń awaryjnych.

Wymagania bakteriologiczne podano w tab. 8.

W Dz. U. 2000 nr 82 poz. 937 ukazało się nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r., w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach oraz zasad sprawowania kontroli wody przez organy Inspekcji Sanitarnej. Rozporządzenie obowiązywało od 19 października 2000 r. do 1 stycznia 2003 roku. W § 1.1 w punkcie 1 rozporządzenie określa warunki, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarstw domowych, zakładów żywienia zbiorowego, zakładów produkujących środki spożywcze, farmaceutyczne, kosmetyczne i lód oraz na potrzeby zakładów kąpielowych i pływalni, zwana dalej „wodą do picia”. W punkcie 2 mamy wyjaśnienie, że warunki określone w rozporządzeniu dotyczą wody do picia pobieranej z wodociągów sieciowych, lokalnych i studni publicznych oraz studni prywatnych, jeżeli urządzenie wodne zaopatruje ponad 50 osób lub dostarcza przeciętnie na dobę ponad 10 m³ wody oraz woda jest wykorzystywana do celów komercyjnych, w tym również do obsługi turystów.

W § 2.1 jest informacja, że woda do picia powinna odpowiadać pod względem bakteriologicznym – warunkom określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia, natomiast pod względem fizyko-chemicznym i organoleptycznym warunkom określonym w załączniku 2 i 3 (74 oznaczenia). W tab. 9 podano warunki bakteriologiczne, jakim powinna odpowiadać woda do picia zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia.

W załączniku nr 6 podano parametry i wskaźniki objęte monitoringiem w zależności od tego, czy woda do picia pochodzi z ujęć powierzchniowych, czy ujęć podziemnych i infiltracyjnych, natomiast w załączniku nr 7 podano warunki (wskaźniki i parametry bakteriologiczne i fizyko-chemiczne), jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach.

Nowelizacja ustawy nastąpiła 19 października 2002 r., gdy ukazało się Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 października 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2002 nr 2003 poz. 1718). Przepisy obowiązywały do 18 sierpnia 2006 r. Wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi zgodnie z § 1.2 dotyczą wody pobieranej z:

• urządzeń wodociągowych;
• indywidualnych ujęć wody zaopatrujących ponad 50 osób lub dostarczających więcej niż średnio 10 m³ wody na dobę, jak również dostarczających mniej wody i zaopatrujących mniejszą liczbę osób, gdy woda wykorzystywana jest do celów komercyjnych i publicznych;
• cystern i kontenerów w przypadku awaryjnego zaopatrzenia w wodę;
• zbiorników w środkach transportu pasażerskiego magazynujących wodę przeznaczoną do spożycia.

Zgodnie z § 2.1 woda powinna być bezpieczna dla zdrowia, nie powinna zawierać mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej zagrożenie zdrowia oraz bakterii wskaźnikowych i substancji chemicznych (58 oznaczeń) w liczbie lub w stężeniu przekraczających wartości określone w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia. Wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda, określa załącznik nr 1 do rozporządzenia (tab. 10).

Powyższe rozporządzenie straciło ważność 18 sierpnia 2006 r. na podstawie artykułu 5 ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2005 nr 85 poz. 729) i do 6 kwietnia 2007 r. nie było obowiązujących przepisów. 29 marca 2007 r. wydano nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2007 nr 61 poz. 417), ale zostało ono ogłoszone 6 kwietnia 2007 r. Przepisy rozporządzenia dokonały wdrożenia przepisów dyrektywy 98/83/EC z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 330 z 5 grudnia 1998 r., str. 32; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 90). Rozporządzenie określa zgodnie z § 1.1 wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, w tym wymagania bakteriologiczne, fizyko-chemiczne i organoleptyczne (57 oznaczeń), które zamieszczono w odpowiednich załącznikach. Wymagania dotyczą wody:

• pobieranej z urządzeń i instalacji wodociągowych;
• pobieranej z indywidualnych ujęć wody zaopatrujących ponad 50 osób lub dostarczajacych więcej niż średnio 10 m³ wody na dobę;
• pobieranej z indywidualnych ujęć wody, bez względu na ilość dostarczanej wody, jeżeli woda ta służy do działalności handlowej lub publicznej;
• pobieranej z cystern lub zbiorników;
• pobieranej ze zbiorników magazynujących wodę w środkach transportu lądowego, powietrznego lub wodnego;
• wprowadzanej do jednostkowych opakowań.

W załączniku nr 1 podano podstawowe wymagania mikrobiologiczne jakim powinna odpowiadać woda (tab. 11) oraz różne jej warianty (tab. 12 i 13).

Absolutną nowością w rozporzadzeniu był przepis mówiący o konieczności badania ciepłej wody użytkowej w kierunku bakterii z rodzaju Legionella (tab. 14).

W załączniku nr 3 podano dodatkowe wymagania, jakim powinna odpowiadać woda (tab. 15).

Wymienione przepisy zostały uchylone 28 listopada 2015 roku.

13 listopada 2015 r. wydano nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2015 poz. 1989), które obowiązywało od 28 listopada 2015 r. do 11 stycznia 2018 r. W § 3.1–3.3 podano, że podstawowe i dodatkowe wymagania mikrobiologiczne, chemiczne, organoleptyczne, fizyko-chemiczne i dotyczące substancji promieniotwórczych zawarte są w załącznikach od 1 do 4.

Powyższe wymagania dotyczą wody:

• pobieranej z urządzeń wodociągowych;
• pobieranej z indywidualnych ujęć wody zaopatrujących co najmniej 50 osób lub dostarczających co najmniej średnio 10 m³ wody na dobę;
• pobieranej z indywidualnych ujęć wody, bez względu na ilość dostarczanej wody, jeżeli woda ta służy do działalności handlowej lub w budynkach użyteczności publicznej;
• pobieranej z punktów czerpalnych wody wykorzystywanej do działalności handlowej lub budynkach użyteczności publicznej;
• pobieranej z punktów czerpalnych wody wykorzystywanej w produkcji lub obrocie żywnością;
• pobieranej z cystern lub zbiorników;
• pobieranej ze zbiorników magazynujących wodę w środkach transportu lądowego, powietrznego lub wodnego;
• wprowadzanej do jednostkowych opakowań.

W tab. 16 przedstawiono podstawowe wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda oraz różne jej rodzaje (tab. 17, 18, 19, 20).

Natomiast w załączniku nr 3 podano dodatkowe wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda (tab. 21).

Wymienione przepisy zostały uchylone 11 stycznia 2018 roku.

11 stycznia 2018 r. weszło w życie najnowsze Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2017 poz. 2294).

W § 3.1 podano, że woda jest zdatna do użycia, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie wykazuje agresywnych właściwości korozyjnych i spełnia wymagania:

• mikrobiologiczne określone w części A załącznika nr 1 do rozporządzenia;
• chemiczne określone w części B załącznika nr 1 do rozporządzenia.

W tab. 22 przedstawiono wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda, natomiast w tabelach 23, 24 i 25 różne jej rodzaje.

W załączniku nr 1, w części C podano także parametry wskaźnikowe, w tym wymagania mikrobiologiczne (tab. 26).

Wspomniany powyżej § 21 ust. 4 rozporządzenia określa warunkową przydatność wody do spożycia, wg której właściwy państwowy inspektor sanitarny może stwierdzić w przypadku stwierdzenia przekroczenia w badanej próbce wody wskaźnikowych parametrów mikrobiologicznych przy jednoczesnym wykonaniu, w przypadku przekroczenia wartości parametrycznej < 10 jtk (NPL)/100 ml dla parametru bakterie grupy coli, badań jakości wody wykluczających obecność w badanej próbce parametru Escherichia coli i enterokoki oraz uznania stwierdzonej niezgodności za nieistotną, niestwarzającą zagrożenia dla zdrowia, przy jednoczesnym podjęciu odpowiednich działań naprawczych.

Natomiast w załączniku nr 5 podano wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać ciepła woda (tab. 27).

3. Podsumowanie

Na podstawie ponad 90-letnich przepisów obowiązujących w Polsce (od 1928 roku) można stwierdzić, że bezpieczeństwo wody i ocena czystości mikrobiologicznej oparte były na następujących mikroorganizmach:

• Escherichia coli,
• bakterie grupy coli typu fekalnego lub bakterie grupy coli,
• Enterokoki,
• Clostridia redukujące siarczyny – Clostridium perfringens, Clostridium perfringens łącznie ze sporami,
• ogólna liczba bakterii w 20÷22oC (psychrofilne),
• ogólna liczba bakterii w 37÷36oC (mezofilne),
• gronkowce – Staphylococcus (baseny),
• Pseudomonas aeruginosa,
• Legionella sp. (CWU).

Choroby, w tym zakaźne, wywoływane przez liczne drobnoustroje (bakterie, wirusy, protisty, grzyby, szkodliwe metabolity) są poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi i związane są m.in. ze spożywaniem skażonej wody. Patogeny do wody mogą przedostać się wraz z kałem, od ludzi chorych i nosicieli, od chorych zwierząt i roślin, z wydalin i wydzielin chorych ludzi i zwierząt, od zwłok zwierzęcych i ludzkich, ze spływów z terenu zlewni, z odcieków ze składowisk odpadów, ze skażonej żywności, z laboratoriów medycznych i diagnostycznych, ze szpitali i sanatoriów, z wilgotnych środowisk itp. Jak zatem widać, patogeny nie muszą być wyłącznie wykrywane przy diagnostyce nakierowanej na ścieki (kał). Część form chorobotwórczych lub potencjalnie chorobotwórczych (oportunistycznych) może przedostawać się do wody z innych źródeł i wówczas badania w kierunku Escherichia coli lub bakterii grupy coli mogą dać wynik negatywny.

W tym celu od dawna badało się m.in. ogólną liczbę bakterii psychrofilnych i mezofilnych w 1 ml próbki wody. Z tego względu, że wśród bakterii mezofilnych mogą być zarówno formy chorobotwórcze, jak i oportunistyczne (np. Treponema pallidum, Neisseria gonorrhoeae, bakterie z rodzaju Bacillus, Clostridium, Helicobacter, Leptospira, Mycobacterium, Staphylococcus, Pseudomonas, Aeromonas, Francisella, Listeria, Streptococcus, Legionalla), które do wody przedostały się nie z kałem, ale z innych środowisk, dlatego wyeliminowanie ich z typowych badań wody do picia autor uważa za decyzję błędną. Podobnie problematyczne jest określenie liczebności bakterii psychrofilnych stwierdzeniem „bez nieprawidłowych zmian”. Na szczęście w załączniku C do obecnego rozporządzenia (mikrobiologiczne parametry wskaźnikowe, jakim powinna odpowiadać woda) zaleca się, żeby ogólna liczba tych mikroorganizmów nie przekraczała 100 lub 200 jtk/ml w zależności, czy jest to woda wprowadzana do sieci, czy w kranie konsumenta.

Według danych WHO epidemie wodnopochodne pojawiają się na świecie co kilka lat. Miejmy nadzieję, że u nas takiej nie będzie, ale gdy pojawią się ogniska zachorowań związanych ze złą jakością wody, to być może wróci się m.in. do badania ogólnej liczby bakterii mezofilnych.

4. Literatura

• Dz. U. 1933 nr 79 poz. 562. Rozporządzenie Ministrów Opieki Społecznej i Spraw Wewnętrznych (MOSiSW) z 27 sierpnia 1933 r. o wodzie do picia i potrzeb gospodarczych.
• Dz. U. 1928 nr 32 poz. 310. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 16 marca 1928 r. o zaopatrywaniu ludności w wodę.
• Dz. U. 1960 nr 11 poz. 72. Ustawa z 17 lutego 1960 r. o zaopatrywaniu ludności w wodę.
• Dz. U. 1961 nr 59 poz. 333. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 16 listopada 1961 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i potrzeb gospodarczych.
• Dz. U. 1974 nr 38 poz. 230. Prawo wodne.
• Dz. U. 1977 nr 18 poz. 72. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 31 maja 1977 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze.
• Dz. U. 1990 nr 35 poz. 205. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 31 maja 1977 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze.
• Dz. U. 2000 nr 82 poz. 937. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 4 września 2000 r., w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach oraz zasad sprawowania kontroli wody przez organy Inspekcji Sanitarnej.
• Dz. U. 2002 nr 2003 poz. 1718. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 października 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
• Dz. U. 2005 nr 85 poz. 729. Ustawa z 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz niektórych innych ustaw.
• Dz. U. 2007 nr 61 poz. 417. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
• Dz. U. 2015 poz. 1989. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
• Dz. U. 2017 poz. 2294. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
• Virella G.: Mikrobiologia i choroby zakaźne. Urban & Partner, Wrocław 2015.

dr Michał Michałkiewicz, Politechnika Poznańska, Instytut Inżynierii Środowiska

Przedstawiony artykuł został zaprezentowany na XVII Konferencji Naukowo-Technicznej Woda-Ścieki-Człowiek-Środowisko, Licheń 13-15 marca 2019 r.

…

Źródło: Technologia Wody 3/2019