Komisja ds. Środowiska, Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności Parlamentu Europejskiego zatwierdziła w dniu 30 listopada 2020 r. porozumienie dotyczące dyrektywy w sprawie wody pitnej (DWD – Drinking Water Directive – dyrektywa w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi) oraz przyjęła rezolucję, w której domaga się prawidłowego wdrożenia prawodawstwa UE dotyczącego wody. Na posiedzeniu plenarnym parlamentu w dniach 14-17 grudnia 2020 r. odbyło się głosowanie nad przyjęciem obu dokumentów.
1. Nowe podejście do bezpieczeństwa wody pitnej
Negocjowanie ostatecznej wersji DWD pomiędzy Parlamentem, Radą i Komisją Europejską (KE) trwało blisko 3 lata. W tym czasie organy europejskie pracowały nad wieloma innymi aspektami związanymi pośrednio z dostępem do bezpiecznej wody, takimi jak: zmiany klimatu, zasobooszczędna gospodarka, ograniczanie obecności plastiku w środowisku, oraz ograniczenie zanieczyszczenia nowymi, pojawiającymi się w środowisku substancjami chemicznymi itp.
Nowe przepisy poprawią bezpieczeństwo wody wodociągowej poprzez dostosowanie badanych parametrów do aktualnej wiedzy naukowej, przedstawionej zarówno przez Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization) w „Wytycznych dotyczących jakości wody do picia”, czwarta edycja z 2011 r., jak i w wielu innych światowych opracowaniach, w tym przygotowywanych na zlecenie KE w związku z planowaną rewizją DWD. Nowa DWD zwiększa zakres badanych parametrów i zaostrza wartości parametryczne dla niektórych zanieczyszczeń. Ponadto wprowadzono wspólny dla całej Unii Europejskiej system nadzoru nad materiałami przeznaczonymi do kontaktu z wodą pitną, co nie tylko zmniejszy ryzyko przedostawania się do wody materiałów szkodliwych, substancji chemicznych, czy tworzenia się na materiałach biofilmu, ale także pozytywnie wpłynie na wspólny rynek, ułatwiając przepływ towarów (atest higieniczny uzyskany w jednym kraju będzie obowiązywał na całym obszarze UE).
Dyrektywa wprowadza obowiązek zarządzania ryzykiem w zaopatrzeniu w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, zgodnie z zaleceniami WHO i w oparciu o normę EN-15975 „Security of drinking water supply – Guidelines for risk and crisis management”, Part 2 „Risk management”. Należy podkreślić, że zarządzane ryzykiem będzie obejmowało nie tylko przedsiębiorstwa wodociągowe, ale wszystkie podmioty występujące w pełnym łańcuchu dostaw wody, poczynając od ochrony obszarów zasilania punktów poboru wody przeznaczonej na zaopatrzenie ludności, a na kranie u konsumenta kończąc. Integralnym elementem dyrektywy są jasno określone wymagania związane z nadzorem nad wewnętrznym systemem wodociągowym (przyłącza i instalacje wodociągowe) w tzw. obiektach priorytetowych (duże budynki użyteczności publicznej, np. szpitale, domy pomocy, szkoły, obiekty noclegowe, restauracje).
Dyrektywa nakłada także obowiązki w zakresie poprawy dostępu do wody, zwłaszcza dla grup zmarginalizowanych oraz w miejscach publicznych (dostęp do kranów, źródełek), jak i lepszego informowania konsumentów zarówno o jakości wody, zagrożeniach zdrowotnych, jak i o kosztach z nią związanych. Te uregulowania z jednej strony mają wypełnić zalecenia Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 8 września 2015 r. w sprawie dalszych działań w następstwie europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Right2Water” (2014/2239(INI)), z drugiej strony mają na celu zwiększenie zaufania konsumentów do wody z kranu, która jest znacznie tańsza i czystsza dla środowiska niż woda butelkowana. Według KE mniejsze zużycie wody butelkowanej na rzecz picia wody z kranu mogłoby pomóc zaoszczędzić ponad 600 mln euro rocznie w budżetach gospodarstw domowych w UE. Jeśli zaufanie do wody z kranu wzrośnie, przyczyni się to do zmniejszenia ilości odpadów plastikowych pochodzących z wody butelkowanej, a tym samym zmniejszy się ładunek mikroplastiku odprowadzany do zasobów wód morskich.
Komisja ds. Środowiska, Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności przyjęła również rezolucję w sprawie wdrażania prawodawstwa wodnego UE. Działania w tym obszarze mają zapewnić poprawę jakości wody w środowisku, co jest istotne także dla bezpieczeństwa wody ujmowanej na cele zaopatrzenia ludności. Na jej jakość i dostępność wpływają zarówno zanieczyszczenie środowiska, jak i zmiany klimatu. Członkowie Komisji uznali, że Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) jest odpowiednia do osiągnięcia poprawy jakości wody, biorąc pod uwagę fakt, że połowa zbiorników wodnych w UE wciąż nie jest w dobrym stanie ekologicznym i chemicznym, zatem cele RDW nie zostały jeszcze w pełni osiągnięte. Wynika to głównie z niewystarczającego finansowania, szczególnie powolnego wdrażania i niewystarczającego egzekwowania działań proekologicznych. Posłowie uznali, że zasady ostrożności i zasady „zanieczyszczający płaci” nie są właściwie wdrażane, a wiele państw członkowskich stosuje zbyt szeroko odstępstwa. Rezolucja podkreśla, że cele RDW muszą być lepiej zintegrowane z politykami sektorowymi, zwłaszcza w rolnictwie, transporcie i energetyce, aby były w pełni zgodne z RDW oraz aby wszystkie wody powierzchniowe i podziemne najpóźniej do 2027 r. osiągnęły „dobry stan”. Posłowie wzywają państwa członkowskie do ograniczenia stosowania nawozów i pestycydów (zgodnie z danymi GUS sprzedaż środków ochrony roślin w Polsce wzrosła w ciągu ostatnich 20 lat trzykrotnie) i wzywają do uwzględnienia oraz wdrożenia takich celów w krajowych planach strategicznych w ramach polityki rolnej UE. Twierdzą, że potrzebne są dodatkowe działania dotyczące racjonalnego gospodarowania środkami chemicznymi i ograniczające zanieczyszczenie środowiska, dotyczące polityki cenowej wody, energii wodnej i oczyszczania ścieków komunalnych.
W ocenie prawodawstwa UE odnoszącej się do wody{1} w grudniu 2019 r. stwierdzono, że pomimo iż prawodawstwo jest odpowiednie, to ciągle istnieje pole do poprawy w zakresie inwestycji, wdrażania innowacji, włączenia wody do innych polityk sektorowych, zanieczyszczenia chemicznego, upraszczania administracyjnego i cyfryzacji.
2. Wdrażanie DWD
Władze UE, mając na względzie fakt, że wdrażanie nowych przepisów związane jest z kosztami, które nie mogą być w całości przerzucane na konsumentów, uwzględniły możliwość dofinansowania tych działań z funduszy unijnych. Załącznik do wniosku {2} dotyczącego kolejnych wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 przewiduje możliwość dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, o ile opracowany zostanie krajowy plan inwestycji, który obejmuje następujące elementy (cyt.):
- Ocena obecnego stanu wdrożenia dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) i dyrektywy w sprawie wody pitnej (98/83/WE).
- Określenie i planowanie wszelkich inwestycji publicznych, w tym orientacyjne szacunki finansowe:
- wymagane do zapewnienia zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych, w tym do określenia priorytetów w odniesieniu do wielkości aglomeracji i wpływu na środowisko, z inwestycjami w zakresie ścieków w podziale na poszczególne aglomeracje;
- wymagane do wdrożenia dyrektywy w sprawie wody pitnej 98/83/WE;
- wymagane, aby zaspokoić potrzeby wynikające z proponowanego przekształcenia (COM(2017) 753 final), w szczególności w odniesieniu do zmienionych parametrów jakości opisanych w załączniku I.
- Oszacowanie inwestycji niezbędnych do odnowienia istniejącej infrastruktury oczyszczania ścieków i zaopatrzenia w wodę, w tym sieci, w zależności od ich wieku i planów amortyzacji.
- Wskazanie potencjalnych źródeł finansowania ze środków publicznych, jeżeli są potrzebne w celu uzupełnienia opłat od użytkowników.
W czerwcu 2020 r. Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej ogłosiło zamówienie publiczne na przygotowanie opracowania „Programu Inwestycyjnego w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi”. Przedmiotowy projekt, finansowany z funduszy europejskich w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, realizuje w związku z wejściem w życie zmian legislacyjnych związanych z przeniesieniem działu gospodarka wodna – Ministerstwo Infrastruktury, a wykonawcą tego opracowania jest Spółka Arkadis. Sprawy związane z zaopatrzeniem ludności w wodę pitną stanowią jedną z kluczowych usług, jako że do zdecydowanej większości mieszkańców woda dostarczana jest z wykorzystaniem urządzeń wodociągowych, stanowiących infrastrukturę krytyczną. Nawet małe wodociągi, z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, w sytuacjach kryzysowych, czy na wypadek wojny mogą odegrać istotną rolę w utrzymaniu ciągłości zaopatrzenia w wodę.
Przygotowanie takiego opracowania, dającego szansę na pozyskanie odpowiedniego wsparcia w nowej perspektywie finansowej UE wymaga rzetelnego opisania aktualnego stanu systemu zaopatrzenia w wodę w Polsce oraz potrzeb wynikających z pełnego wdrożenia obecnej i nowej DWD. Dane niezbędne do przeprowadzenia takiej oceny są rozproszone w zasobach licznych urzędów i instytucji.
Drugim bardzo istotnym źródłem danych będą ankiety kierowane do różnych grup respondentów. Dla różnych grup interesariuszy zostaną przygotowane ankiety z pytaniami, których istotą jest uzupełnienie informacji zgromadzonych w państwowych bazach danych.
Pierwsza ankieta, zwana „wdrożeniową”, ma zebrać ogólne informacje dotyczące potrzeb niezbędnych do poprawy stanu technicznego infrastruktury zaopatrzenia w wodę w Polsce i wdrożenia nowej DWD. Ankieta ta wzorowana jest na metodzie REFIT, zastosowanej przez KE przy ocenie wdrożenia dyrektywy 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Istotą ankiety są ogólne odczucia respondentów dotyczące potrzeb finansowych, wsparcia organizacyjnego i merytorycznego (transferu wiedzy) oraz koniecznych zmian legislacyjnych (jasno określone obowiązki i odpowiedzialności). Respondent ma udzielić subiektywne odpowiedzi (w skali 1-5 punktów, gdzie 1 oznacza nieistotne, a 5 bardzo istotne potrzeby) jakie przedsięwzięcia są niezbędne w odniesieniu do różnego rodzaju obszarów działania. Obszary te to:
- Obszar zasilania punktów poboru wody przeznaczonej na cele zaopatrzenia ludności – obejmuje odporność na wpływ zmian klimatu (powodzie i susze), oddziaływanie rolnictwa i przemysłu na jakość lub braki wody, dostępne zasoby dyspozycyjne i eksploatacyjne w różnych regionach kraju, skuteczną ochronę zasobów wodnych pobieranych dla zaopatrzenia ludności (strefy i obszary ochronne).
- Pobór wód (ujęcia) – obejmuje wszelkie działania w obszarze punktów poboru wody, w szczególności budowę, renowację i ochronę ujęć i studni.
- Uzdatnianie wody – obejmuje działania w zakresie poprawy stanu technicznego obiektów, technologii, skuteczności zapewnienia wymaganej jakości wody, monitorowania operacyjnego poprawności procesów i ich efektów, minimalizowania ilości wody technologicznej i energochłonności.
- Magazynowanie wody – to obszar przedsięwzięć, który obejmuje działania w zakresie poprawy stanu technicznego obiektów (budowa, modernizacja); poprawy stanu sanitarnego (zapewnienie odpowiedniej jakości wody) oraz monitorowania operacyjnego jakości wody i dostępu fizycznego do tych obiektów.
- Sieć dystrybucji – obejmuje stan techniczny infrastruktury sieciowej (budowa i modernizacja); monitorowanie (monitoring hydrauliczny i jakościowy) i modelowanie procesów, minimalizowanie problemów związanych z wtórnym zanieczyszczeniem; zapewnienie publicznie dostępnych punktów poboru wody (studnie, źródełka).
- Infrastruktura IT – obejmuje sprzęt i narzędzia do tworzenia baz danych, monitorowania i modelowani; informowania i komunikacji z interesariuszami, w tym z klientami (telemetria, e-usługi).
- Ochrona fizyczna i cyberbezpieczeństwo – obszar ten obejmuje różne systemy monitorowania dostępu do obiektów infrastruktury wodociągowej, zabezpieczeń w szczególności przed działaniami terrorystycznymi, sabotażowymi oraz przygotowanie planów ciągłości działania, planów działania kryzysowego i ich wdrażanie celem sprawnego zarządzania w sytuacjach nadzwyczajnych.
- Zasobooszczędność – obejmuje wszelkie działania w zakresie ograniczania zużycia wody (ponowne wykorzystanie wody w procesie technologicznym, zmniejszenie strat wody) oraz zużycia energii (wprowadzanie energooszczędnych urządzeń i technologii), stosowanie nowych, „zielonych” źródeł energii.
- Wiedza – jest to obszar obejmujący działania w zakresie edukacji, kompetencji i certyfikacji osób uczestniczących w procesie zaopatrzenia w wodę, m.in. pracowników gmin, dostawców wody, pracowników organów nadzorujących, administratorów budynków priorytetowych (świadczących usługi publiczne, takie jak szpitale, szkoły, obiekty noclegowe itp.), a także działania oświatowe kierowane do różnych grup konsumentów (dzieci i młodzieży, osób starszych) celem budowania wspólnej odpowiedzialności za wodę i wzmacniania zaufania do picia wody z kranu na rzecz ograniczania konsumpcji wody butelkowej.
- Monitorowanie jakości wody i chorób wodozależnych – działania wspierające przedsięwzięcia w zakresie certyfikacji, badania biegłości, tworzenie baz danych i systemów informatycznych w tym rejestru epidemii i osób chorych na choroby wodozależne (w szczególności legioneloza – obecnie brak systemowych rozwiązań) powołanie krajowego laboratorium referencyjnego.
- Systemy zarządzania ryzykiem – obejmuje wszelkie aspekty wprowadzania Planów Bezpieczeństwa Wody w odniesieniu zarówno do wsparcia merytorycznego, organizacyjnego, jak i finansowego.
- Krajowa Baza Danych – działania wspierające utworzenie bazy danych, której istotą jest rejestrowanie i monitorowanie incydentów, jakości wody, dostępności wody; baza ta ma stanowić źródło informacji (różne poziomy dostępności) dla dostawców wody, laboratoriów, organów kontrolnych i konsumentów, celem wsparcia ich w procedurach zarządzania ryzykiem.
- Dostęp do wody – obejmuje wszelkie działania organizacyjne i techniczne poprawiające dostęp do wody, w tym wsparcie zmarginalizowanych grup społecznych z powodów socjalnych (dofinansowanie, specjalne taryfy socjalne itp.).
- Wewnętrzne sieci wodociągowe (przyłącza i instalacje) – obejmuje systemy zaopatrujące w wodę budynki, w szczególności tzw. obiekty priorytetowe obsługujące większą liczbę ludzi – większość problemów z zapewnieniem jakości wody (zwłaszcza ciepłej wody użytkowej) wynika z niewłaściwie wykonanych i eksploatowanych przyłączy i instalacji wodociągowych.
Proces ankietyzacji, zgodnie z oceną REFIT, stanowi badanie opinii publicznej mające na celu analizę odczuć społeczeństwa dotyczących celowości podejmowanych działań na rzecz bezpieczeństwa wody i poprawy stanu funkcjonowania systemów zaopatrzania w wodę w 5 aspektach:
- Skuteczność – identyfikator oceniający jak dane wsparcie potrzebne jest dla poprawy bezpieczeństwa wody i ochrony zdrowia ludzkiego.
- Efektywność – identyfikator oceniający w jakim stopniu dane wsparcie jest uzasadnione z uwagi na korzyści jakie mogą zostać osiągnięte.
- Spójność – identyfikator oceniający w jakim aspekcie wsparcie jest potrzebne dla poprawy spójności z innymi przepisami, a zwłaszcza przepisami prawa: wodnego, geologicznego, środowiskowego, budowlanego i gospodarczego.
- Istotność – identyfikator oceniający czy działania w tym obszarze, mające na celu poprawę bezpieczeństwa wody, są powiązane z potrzebami i odczuciami społecznymi.
- Wartość dodana – identyfikator oceniający czy działania w tym obszarze przyczynią się do wyrównania poziomu ochrony mieszkańców Polski przed niekorzystnym wpływem zanieczyszczenia wody w porównaniu do ochrony ludności w innych krajach.
Oprócz ankiety wdrożeniowej, narzędziem do ceny istotności poodejmowanych działań dla osiągniecia celu DWD i oceny stanu infrastruktury wodociągowej będzie ankieta sondażowa z dostępem on-line (specjalistyczne portale, media społecznościowe), dedykowana dla 6 grup respondentów:
- gminy – odpowiedzialne za zaopatrzenie w wodę;
- dostawcy wody, realizujący dostawę wody w ramach publicznego zaopatrzenia, z wyraźnym podziałem na jednostki samorządowe oraz podmioty realizujące obowiązek zaopatrzenia w wodę w imieniu gminy (przedsiębiorstwa);
- administratorzy budynków priorytetowych i przedsiębiorstw żywnościowych, w tym podmiotów eksploatujących własne ujęcia wody (zaopatrzenie indywidualne), organizacje zarządców nieruchomości oraz konsumenckie;
- organy kontrolne;
- eksperci i specjaliści w zakresie inżynierii środowiska i zaopatrzenia w wodę;
- konsumenci.
Zebrane odpowiedzi umożliwią zarówno ocenę obecnego stanu realizacji zaopatrzenia w wodę w Polsce, w tym poprawności eksploatacji, jak i ocenę dostępu do wody, stopnia wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem, sposobu prowadzenia nadzoru, struktury własnościowej oraz podziału obowiązków i odpowiedzialności pomiędzy interesariuszy (nowa DWD nakłada taki obowiązek), stanu infrastruktury wodociągowej, systemu gromadzenia i analizy danych dotyczących jakości wody, incydentów stanowiących niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzkiego, występowania awarii, kosztów operacyjnych, wielkości wycieków, planów inwestycyjnych, struktury organizacyjnej, działań podejmowanych w sytuacji przekroczeń wartości parametrycznych, szkoleń i wiedzy pracowników, współpracy z interesariuszami, korzystania ze wsparcia eksperckiego, oczekiwań ze strony wsparcia krajowego, lokalnego i społecznego w pracach nad wdrażaniem procedur zarządzania ryzykiem.
Ocena aktualnego stanu systemu zaopatrzenia w wodę oraz potrzeb finansowych, merytorycznych i organizacyjnych będzie tym dokładniejsza, im więcej pozyska się informacji koniecznych do rzetelnej analizy. Jedynie aktywny udział respondentów w ankietach umożliwi oszacowanie koniecznych potrzeb inwestycyjnych i ich kosztów. „Program inwestycyjny”, opracowany w Ministerstwie Infrastruktury, będzie przekazany do Komisji Europejskiej, a po jego rozpatrzeniu zostaną przyznane Polsce odpowiednie fundusze unijne, które wraz z finansowaniem krajowym (środki publiczne i uwzględnione w taryfach) bezwzględnie przyczynią się do poprawy funkcjonowania systemu zaopatrzenia w wodę, stanu infrastruktury wodociągowej, poprawy jakości i bezpieczeństwa wody, podniesienia poziomu wiedzy wszystkich interesariuszy w tym konsumentów. Podejmowane działania w Ministerstwie Infrastruktury nad opracowaniem „Programu Inwestycyjnego w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi” stanowią przedsięwzięcia umożliwiające szerokie wsparcie różnych podmiotów do pełnego i skutecznego wdrożenia nowej dyrektywy.
Zachęcamy do aktywnego udziału w procesie ankietyzacji – Państwa opinie są istotne.
Zadbaj o przyszłość polskiej „kranówki”.
- https://ec.europa.eu/environment/water/fitness_check_of_the_eu_water_legislation/ (dostęp 1.12.2020 r.).
- Wniosek „Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady” ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu i Migracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu na rzecz Zarządzania Granicami i Wiz; COM(2018) 375 final, Strasburg, dnia 29.5.2018.
prof. dr hab. inż. Izabela Zimoch, Politechnika Śląska, Katedra Inżynierii Wody i Ścieków
mgr inż. Barbara Mulik, Doradca ds. bezpieczeństwa i jakości wody
dr inż. Małgorzata Bogucka-Szymalska, Radca Ministra, Departament Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwo Infrastruktury
dr inż. Ewa Szymura, Naczelnik, Departament Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwo Infrastruktury
mgr Sylwia Łyskawka, Referendarz, Departament Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwo Infrastruktury
Źródło: Technologia Wody 6/2020
