Substancje zapachowe w przemyśle – ich charakterystyka i zwalczanie uciążliwości

Według literatury [10, 16] zapach to ważny rodzaj informacji, podobny do obrazu lub słowa, przekazywany drogą biochemiczną. Odczuwanie zapachów przez ludzi jest kwestią indywidualną. Taki sam zapach może wywołać różne reakcje, w zależności od jego źródła, wrażliwości danej osoby i innych czynników. Zapach uciążliwy jest stanem subiektywnego dyskomfortu odczuwanego przez człowieka w sferze psychicznej i fizycznej w wyniku rozprzestrzeniania substancji zapachowych w powietrzu [5, 32]. Nauka zajmująca się zapachami to olfaktometria, będąca działem analizy sensorycznej, w której funkcję przyrządu pomiarowego pełni zmysł węchu [1, 10, 15, 16, 17]. Zbliżonym do niej pojęciem jest odorymetria.

1. Percepcja zapachu

Biologicznym analizatorem zapachu jest narząd węchu [10]. Zarówno w życiu człowieka, jak i zwierząt, węch odgrywa bardzo ważną rolę [15, 17]. Ludziom przydaje się w percepcji otaczającego ich środowiska. Rejestrowany przez człowieka zapach może stać się przyczyną dyskomfortu, subiektywnego odczucia złego samopoczucia związanego z uciążliwością zapachową wywołaną wprowadzonymi do powietrza  substancjami będącymi odorantami, czyli mieszaniną lotnych substancji chemicznych (organicznych i nieorganicznych), określanych jako złowonne gazy, które wyczuwalne są nawet przy małych stężeniach (niskich progach wykrywalności i/lub oznaczalności).

Bezpośrednią przyczyną uciążliwości są zwykle wieloskładnikowe mieszaniny zanieczyszczeń powietrza (odorantów i związków bezwonnych). Są to kompozycje związków chemicznych, które różnią się znacznie rodzajem zapachu, wartością progu węchowej wyczuwalności, szybkością zmian intensywności zapachu wraz ze zmianami stężenia itp. Szczególnie intensywny nieprzyjemny zapach wykazują m.in. siarkowodór, sulfidy, tiole, aminy, alkohole, aldehydy, ketony, estry i kwasy tłuszczowe. Uciążliwość zapachowa jest jednym z przejawów negatywnego oddziaływania na środowisko człowieka jego aktywności produkcyjno-usługowej.

Źródła zapachów występują praktycznie wszędzie, w procesach zachodzących w naturze (aktywność wulkaniczna planety, pożary lasów, rozkład materii organicznej) oraz wynikających z działalności człowieka, we wszystkich sektorach gospodarki (przemysł chemiczny, energetyczny, papierniczy, farmaceutyczny, metalurgiczny, przetwarzanie ropy, przemysł spożywczy, oczyszczalnie ścieków). Mogą to być źródła związane z powszechnym lub zwykłym korzystaniem ze środowiska, zarówno punktowe (kominy, wyrzutnie wentylacji), jak również powierzchniowe (składowiska, laguny osadowe, otwarte osadniki i zbiorniki, place magazynowe) lub liniowe (transport drogowy, kanały, a nawet rzeki).

2. Rozwiązania formalno-prawne

W Polsce organy administracji zajmujące się środowiskiem wielokrotnie starały się uregulować problem uciążliwości zapachowej. Służyły temu m.in. rozporządzenie w sprawie wartości odniesienia substancji zapachowych w powietrzu i metod oceny zapachowej jakości powietrza na podstawie art. 222 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz projekt założeń ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej, a także przegląd obowiązujących przepisów prawnych [5, 9, 37]. Do określenia wpływu na jakość powietrza pod kątem uciążliwości zapachowej można przyjąć założenia do projektu ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej z dnia 22 grudnia 2010 r. Jako progi odniesienia przyjmowane są następujące wartości [5, 9, 12, 37]:

• Próg wyczuwalności zapachowej, środowiskowy próg rozpoznania (ang. detection threshold, DT) – stężenie odorantu (pojedynczej substancji lub mieszaniny), które może być wyczuwalne przez zmysł powonienia przez połowę osób w grupie poddanej badaniu. Umownie próg wynosi 1 ou/m³.
• Próg rozpoznania zapachu (ang. recognition threshold, RT) – jest to stężenie zapachu pozwalające z 50% prawdopodobieństwem rozpoznać dany zapach. Wartość progu rozpoznania zapachu jest o około 5÷30 razy większa niż próg wyczuwalności zapachowej, najczęściej jest to około 10 ou/m³.
• Pozorny próg wyczuwalności, środowiskowy próg wyczuwalności (TON) – jest to stężenie odorantu, przy którym jest rejestrowany zapach. Wartość TON wynosi już 0,1 ou/m³.

Zgodnie z projektem ww. ustawy, podstawowym progiem, w odniesieniu do którego ocenia się uciążliwość zapachową danego obiektu jest stężenie zapachu wynoszące 1 ou/m³ [5, 9, 37]. Dopuszcza się przekraczanie wartości progu wyczuwalności zapachowej przez pewien okres w ciągu roku, a dopuszczalne częstości przekraczania wartości porównawczej uzależnione są od sposobu zagospodarowania terenu oraz od tego, czy zapach jest przyjemny, naturalny czy nieprzyjemny.

W Europie uregulowaną problematykę odorową posiadają m.in. Niemcy, Holandia, Estonia, Dania, Wielka Brytania, Belgia, a na świecie Japonia, USA. W Wielkiej Brytanii wyodrębniono trzy grupy źródeł o różnej potencjalnej uciążliwości, dla których zasugerowano różne granice akceptowalności. Podano poziomy stężenia zapachu, które nie powinny być przekraczane częściej niż przez 2% czasu roku. W Niemczech, na przykład, incydenty odorowe są akceptowalne, jeżeli zdarzają się nie częściej niż od 100 do 200 godzin w skali roku.

Obecnie kwestia prawnego uregulowania ograniczania problemu uciążliwości zapachowej w Polsce jest realizowana etapowo. W pierwszej kolejności w Ministerstwie Środowiska w Departamencie Ochrony Powietrza i Klimatu opracowano „Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej” z 5 września 2016 roku [28]. Zestawiono w nim przepisy prawne, które w sposób bezpośredni lub pośredni dotyczą problematyki uciążliwości zapachowej, a także zidentyfikowano źródła emisji substancji zapachowo czynnych oraz działania zaradcze dla głównych form działalności uciążliwych zapachowo, w tym przede wszystkim obiektów gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej oraz obiektów hodowlanych.

W ramach drugiego etapu prac, na zlecenie Ministerstwa Środowiska [37], w listopadzie 2016 roku wykonane zostało pod kierunkiem prof. Jerzego Zwoździaka opracowanie pt.: „Lista substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowej” [29]. W ramach ekspertyzy przeprowadzono analizę substancji i związków chemicznych potencjalnie uciążliwych zapachowo, pochodzących w szczególności z procesów oczyszczania ścieków, przeróbki i składowania odpadów, produkcji rolnej i przemysłu chemicznego. Sporządzono również listę substancji i związków chemicznych potencjalnie uciążliwych zapachowo, a także wyznaczono jednostki zapachowe oraz wartości dopuszczalnych stężeń w powietrzu substancji i związków chemicznych. Jednocześnie zaproponowano metodyki oceny zapachowej jakości powietrza i oszacowano ich wpływ na sektor finansów oraz konkurencyjność gospodarki, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorców oraz na obywateli, a także rynek pracy. Trzecim etapem była decyzja GIOŚ, z dnia 26 lipca 2017 r., powołująca zespół doradców składający się m.in. z przedstawicieli nauki z dziedziny chemii, fizyki i inżynierii środowiska, którzy swoją wiedzą i doświadczeniem będą wspierać prace nad opracowaniem projektu ustawy. Zespół ten prowadzi prace zmierzające w kierunku opracowania założeń do projektu ustawy w zakresie metod pomiaru oraz możliwych rozwiązań prawnych [37].

3. Źródła odorów w przemyśle rafineryjnym

W zakładach rafineryjnych przetwarzana jest ropa. Ropa naftowa jest cieczą oleistą o zabarwieniu brunatnym, zielonym lub czarnym, rzadziej żółto-brunatnym lub bezbarwnym Jest to mieszanina około 3000 związków chemicznych, w skład których wchodzą głównie węgiel i wodór oraz domieszki tlenu, azotu, siarki i związków metali, a ich skład wagowy przedstawia się następująco: węgiel (C) 82,0÷87,0%, wodór (H) 11,0÷15,0%, siarka (S) 0,1÷7,0%, azot (N) 2,2% i tlen (O) 1,5%. O jakości ropy decyduje zawarta w niej siarka i właśnie z tego wynika podział na ropę niskosiarkową, zawierającą poniżej 0,7% siarki (sweed crude) i wysokosiarkową, zawierająca powyżej 0,7% siarki (sour crude). Lekka ropa jest łatwiejsza dla przerobu i transportu. Każdy region wydobycia charakteryzuje się odmienną zawartością siarki i innych pierwiastków. Przykładowo, ropa wydobywana w Teksasie zawiera aż 43 związki siarki, a ropa ze złóż w rejonie Atlantyku zawiera mniej siarki niż pochodząca z krajów Zatoki Perskiej [6, 14, 19, 25, 26, 31, 33].

Podstawą wykorzystania ropy naftowej jest wydzielenie z niej poszczególnych frakcji. W trakcie procesu destylacji pozyskuje się z niej: paliwa płynne: benzynę, naftę, diesel, oleje lekkie i ciężkie oraz mazut, co ilustruje rys. 1. Następna, tak zwana głęboka, przeróbka pozwala pozyskać benzynę ekstrakcyjną, samochodową, lotniczą, lakową, oleje opałowe i silnikowe oraz parafinę, wosk i asfalt. Dzięki zastosowaniu chemicznej metody przerobu ropy naftowej produkuje się włókna syntetyczne, tworzywa sztuczne, nawozy mineralne, kosmetyki i lekarstwa [6, 14, 19, 25, 26, 31, 33].

Zatem źródłem emisji w przemyśle rafineryjnym i petrochemicznym mogą być zarówno instalacje, na których prowadzone są procesy produkcyjne (rys. 2), ale również zbiorniki magazynowe, produktowe, operacyjne, jak i oczyszczalnie ścieków, będące elementem infrastruktury technicznej tych zakładów.

Zakłady rafineryjne oddziałują na środowisko przyrodnicze. Oddziaływanie na poszczególne komponenty środowiska może być różne i uzależnione jest od wielu czynników, szczególnie atmosferycznych i orografgicznych. Obiekty te mogą powodować m.in. uciążliwości zapachowe. Szczególnie emisja związków siarki i lotnych związków organicznych (LZO) może być przyczyną uciążliwości i skarg lokalnej społeczności [3, 8, 18, 21]. Udział procesów przeróbki ropy naftowej w emisji zanieczyszczeń z działalności przemysłowej i z sektora energetycznego przedstawiono w tab. 1. Warto podkreślić, że udział względny emisji z rafinerii jest największy w przypadku tlenków siarki oraz niemetanowych lotnych związków organicznych (ang. non-methane volatile organic compounds – NMVOCs). Natomiast bezwzględne wartości emisji zanieczyszczeń z rafinerii ropy naftowej w latach 2007–2009 uległy zmniejszeniu od kilku do kilkunastu procent, a w przypadku SOx i NMVOCs były one największe i wynosiły odpowiednio 29,6% oraz 26,4%.

Dla złożonego kompleksu rafineryjnego trudno jest zastosować metody oszacowania jakościowego dla oceny uciążliwości zapachowej, ze względu na dużą ilość występujących tam substancji. Można oszacować np. emisje węglowodorów, czy przygotować ich bilans, ale ta informacja nie odzwierciedla uciążliwości zapachowej kompleksu przemysłowego. Podobnie sytuacja ma się z bilansem siarki [17]. Również określenie jednoznacznych kryteriów uciążliwości zapachowej jest niezwykle trudne dla tego sektora przemysłu.

4. Metody badania odorantów i odorów

Wielu naukowców i autorów, m.in.: Bender M., Persson P. E., Skog S., Hasenson B., Invernizzi M., Ilare J., Capelli L., Sironi S., Pacałowski A., Stańko W., Gage S., Krzyżewska I., Kozarska A., Kwarciak-Kozłowska A., Bańka B., Sówka I., Sobczyński P., Miller U., Skrętowicz M., Guz Ł., Zwoździak J., Sobczuk H., zajmowało się uciążliwością odorów emitowanych z przemysłu, w tym z sektora rafineryjnego [3, 7, 8, 11, 13, 18, 21, 22, 23, 24]. W ocenie oddziaływania zapachowego z tego sektora stosowane są różne metody badawcze. Można wyróżnić trzy podstawowe kategorie metod [1, 10, 23]:

• Analityczne, w których za pomocą metod chemicznych, np. kolorymetrii, chromatografii, spektrometrii masowej mierzy się stężenia różnych związków chemicznych. Chemia analityczna umożliwia jakościowe i ilościowe określenie związków chemicznych (odorantów), występujących w obiektach uciążliwych zapachowo oraz w ich okolicy. Zaletą chromatografii jest możliwość oznaczania dużej ilości związków równocześnie. Zastosowanie tej metody analitycznej wymaga jednak określenia wykazu substancji mogących być przyczyną zapachów. Identyfikacja i ilościowe określenie poszczególnych odorantów nie musi jednak przekładać się bezpośrednio na wywoływane wrażenie węchowe.
• Sensoryczne, w których czujnikiem jest nos ludzki, a mierzone jest stężenie zapachu, np. olfaktometria dynamiczna. Olfaktometria dynamiczna jest metodą ilościowego oznaczania stężenia zapachu (bez rozdzielania składników odoru), wyrażanego w europejskich jednostkach zapachowych [ouE] w metrze sześciennym badanego powietrza [m³] oraz strumienia zapachowego (emisji zapachowej), wyrażanej w europejskich jednostkach zapachowych na sekundę. Jedna europejska jednostka zapachowa w metrze sześciennym, czyli 1 ouE/m³, to takie stężenie odorantu lub mieszaniny odorantów, które odpowiada zespołowemu progowi węchowej wyczuwalności. Stężenie zapachowe (cod) jest wyrażane jako wielokrotność tego progu. Mierzy się je określając stopień rozcieńczenia, konieczny dla jego osiągnięcia. Pomiary są wykonywane zgodnie z normą PN-EN 13725 „Jakość powietrza – Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej” [30]. Pomiar polega na prezentacji strumienia próbki rozcieńczanej stopniowo czystym powietrzem w olfaktometrach dynamicznych grupie osób oceniających zapach, spełniających wskazane w normie kryteria sprawności sensorycznej. Uczestnikom pomiarów podawana jest rozcieńczona próbka powietrza ze wzrastającą koncentracją. Ich zadaniem jest stwierdzenie momentu, w którym wyczuwają obecność zapachu. Każdy zespół badawczy jest formowany na podstawie procedury selekcji. Kryterium stanowi wartość indywidualnego progu wyczuwalności wzorca zapachu, którym jest n-butanol. Sprawność węchowa osób oceniających jest regularnie kontrolowana i weryfikowana pod kątem zgodności z kryterium selekcji.
• Sensoryczno-instrumentalne, gdzie próbuje się symulować nos ludzki za pomocą zespołu czujników, np. elektroniczny nos (e-nos). Elektroniczny nos jest przyrządem analitycznym umożliwiającym szybką identyfikację mieszanin związków chemicznych dzięki naśladowaniu zasad działania węchu biologicznego. Urządzenia takie po właściwej kalibracji umożliwiają klasyfikację zapachów i pomiar ich intensywności. Zapach jest identyfikowany, jeżeli zbiór sygnałów o rozkładzie aktywności zestawu zróżnicowanych czujników jest wystarczająco podobny do analogicznego zbioru odpowiadającego wzorcowi. Stosuje się różne metody konstruowania wzorców i określania stopnia zgodności obu zbiorów. Zestawy czujników elektronicznego nosa składają się najczęściej z kilkunastu lub kilkudziesięciu elementów, które w urządzeniach komercyjnych są montowane w łatwo wymienialne moduły. Najczęściej stosowane są czujniki konduktometryczne, które wykorzystują zmiany elektrycznego przewodnictwa materiału aktywnego, na przykład tlenków metali (metal oxide sensors, tzw. MOS) lub niektórych polimerów. Stosowane są również czujniki piezoelektryczne (kwarcowe mikrowagi) i bioczujniki (biosensory). Celem stosowania elektronicznego nosa nie jest identyfikacja składników mieszanin i oznaczenie ich pojedynczych stężeń, a wyłącznie identyfikacja mieszaniny i pomiar intensywności zapachu.

5. Metody zmniejszenia uciążliwości odorów w PKN Orlen S.A.

Polski Koncern Naftowy Orlen S.A. po analizie rejestru interwencji lokalnej społeczności miasta Płocka (identyfikując tzw. epizody badawcze) na przestrzeni kilku lat przeprowadził wiele prac badawczych i działań operacyjno-administracyjnych współpracując ze światem nauki i wyspecjalizowanymi firmami w zakresie uciążliwości zapachowych. Począwszy od identyfikacji warunków meteorologicznych oraz terenowych, które są kluczowe w badaniu odorów, dokonał identyfikacji substancji i związków chemicznych mogących powodować uciążliwość, wytypował potencjalne źródła emisji zanieczyszczeń oraz dokonał analizy ich rozprzestrzeniania w atmosferze. Dzięki temu pozyskał niezbędną wiedzę, żeby przygotować kompleksowy program zintegrowanego podejścia do zagadnień uciążliwości zapachowych i wypracować metody efektywnego ich eliminowania.

Uciążliwości zapachowe mogą być ograniczane lub eliminowane na różnych etapach prowadzenia działalności, czyli na etapie planowania przedsięwzięć i realizacji projektu inwestycyjnego oraz eksploatacji instalacji, stosując zintegrowane podejście w zarządzaniu ochroną środowiska, patrząc przez pryzmat wszystkich jego komponentów [27, 36]:

• Działania techniczne ograniczające emisje u źródła, w tym tzw. rozwiązania „końca rury”:
  • regulacja parametrów procesu,
  • spełnienie wymagań najlepszej dostępnej techniki BAT,
  • stosowanie dolnego napełniania zbiorników oraz pomp zanurzeniowych,
  • zapobieganie tworzeniu się szlamów w zbiornikach rozkładu biologicznego,
  • stosowanie napowietrzania zbiorników w celu zmniejszenia stężenia substancji,
  • hermetyzacja procesów i urządzeń,
  • stosowanie materiałów o niskiej uciążliwości,
  • zakrywanie zbiorników cieczy emitujących substancje zapachowo czynne,
  • zastosowanie technik filtracyjnych, w tym biofiltrów,
  • spalanie termiczne,
  • spalanie katalityczne,
  • dopalanie,
  • dekontaminacja,
  • mycie aminowe.
• Działania dodatkowe operacyjne:
  • prowadzenie regularnych przeglądów i konserwacji uszczelnień,
  • unikanie prowadzenia działalności uciążliwej zapachowo w porze wieczorowej i w dni wolne od pracy, a nawet wtedy, gdy kierunek wiatru jest niekorzystny dla otoczenia zakładu,
  • program LDAR (ang. leak detection and repair) do wykrywania i usuwania niezorganizowanej emisji LZO.
• Działania ograniczające rozprzestrzenianie zanieczyszczeń, w tym odorantów:
  • przemyślane sytuowanie instalacji w ramach planowania przestrzennego,
  • stworzenie strefy buforowej w postaci obszarów pokrytych roślinnością,
  • kształtowanie krajobrazu w myśl ochrony bioróżnorodności, w tym inwentaryzacja przyrodnicza, a także sadzenie drzew oraz roślinności średnio- i wysokopiennej.
• Działania administracyjne:
  • instrukcje ochrony środowiska przy prowadzeniu remontów,
  • zalecenia i polecenia.

6. Wyniki działań minimalizujących i prac studialnych

• Analizowane instalacje PKN Orlen, Zakładu Produkcyjnego w Płocku, mogą oddziaływać odorogennie, zwłaszcza przy założeniu niższych wartości dla progu wyczuwalności odorowej analizowanych substancji, a co za tym idzie przy określeniu większych wartości emisji odoru. Największe emisje odorowe określono dla instalacji Hydrosulfenu.
• Duże stężenia zapachu przy powierzchni ziemi związane są ze specyficznymi warunkami meteorologicznymi. Przy czym jednym z istotniejszych parametrów wpływających na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń jest wysokość inwersyjnej warstwy atmosfery. W analizowanym 2014 roku, w ciągu 170 dni występowały pojedyncze kilkugodzinne okresy, w których granica przyziemnej warstwy mieszania była powyżej najwyższego komina rafinerii, co potencjalnie mogło powodować, że smuga zanieczyszczeń rozprzestrzeniała się przy powierzchni ziemi, a nie przemieszczała się do wyższych warstw atmosfery transportujących zapachy na dalekie odległości. Smuga, „odbijając” się od warstwy inwersyjnej, przy niesprzyjającym wietrze przenoszona była w kierunku centrum miasta Płocka, mogąc powodować oddziaływanie odorowe.
• W specyficznych warunkach meteorologicznych oddziaływanie PKN Orlen sięga zabudowy miejskiej zlokalizowanej w północnej części miasta Płocka. Zasięg epizodów nie przekracza odległości 3÷4 km. Podstawowym wyróżnikiem takich sytuacji jest klasa równowagi atmosfery. Epizody dużych stężeń najczęściej pojawiały się przy równowadze stałej (atmosferze stabilnej).
• Wiatry wiejące z kierunku północno-wschodniego powodują przenoszenie substancji zapachowych z Zakładu Produkcyjnego PKN Orlen w kierunku centrum miasta Płocka. Należy jednak wspomnieć, iż w analizowanym okresie (rok 2014) zdecydowanie najrzadsze były wiatry wiejące z sektora północnego, przy których zanieczyszczenia z PKN Orlen rozprzestrzeniają się na terenie miasta. Równocześnie, ze względu na rodzaj zabudowy i tzw. szorstkość terenu, podczas epizodów odorowych większy zasięg oddziaływania obserwuje się w kierunkach północnych niż w kierunku miasta.
• Praktycznie na terenie całego miasta Płocka stężenia przekraczają pozorny próg wyczuwalności, czyli 0,1 ou/m3, co oznacza stężenie, przy którym rejestrowany może być jakikolwiek zapach. Obliczenia wykonane przy uwzględnieniu emisji minimalnej praktycznie nie wykazały przekroczeń progu wyczuwalności zapachowej, tj. 1 ou/m3. Maksymalna wartość stężeń, przekraczająca próg wyczuwalności zapachowej, w ciągu całego analizowanego okresu badawczego wystąpiła w jednym receptorze zlokalizowanym na terenie Zakładu w pobliżu oczyszczalni ścieków. Na pozostałym terenie oddziaływanie było nieznaczne, sporadycznie przekraczając wartość pozornego progu wyczuwalności zapachowej.
• Jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie oczyszczalni zanotowano ponad 700 godzin z przekroczoną wartością progu wyczuwalności zapachowej. Natomiast na terenie miasta wartość ta nie przekroczyła 0,1% godzin w ciągu roku (czyli sumarycznie ok. 9 godzin), co wyraźnie wskazuje na zdecydowanie lokalny charakter oddziaływania tego obiektu.
• Mała prędkość wiatru i wysokość warstwy mieszania wpływają na nagromadzenie się substancji zapachowych nad miejscem ich powstawania i/lub uwalniania.
• Lato jest okresem, kiedy uciążliwość zapachowa Zakładu Produkcyjnego PKN Orlen w Płocku może być szczególnie wzmożona.

7. Podsumowanie

Dla PKN Orlen S.A. kwestie ochrony środowiska, pomiarów emisji i monitoringu powietrza atmosferycznego, w tym substancji czynnych zapachowo, są niezwykle istotne. Zakład produkcyjny w Płocku, należący do PKN Orlen S.A., posiada pozwolenie zintegrowane nakładane na instalacje, które są wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra środowiska z 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2014 r. poz. 1169) [34] i spełnia wymagania ochrony środowiska wynikające z najlepszych dostępnych technik (BAT). PKN Orlen stosuje najlepsze dostępne techniki w zakresie ograniczania emisji gazów i pyłów, dzięki czemu ich stężenie w powietrzu atmosferycznym znajduje się w granicach dopuszczalnych prawem norm.

Stan powietrza atmosferycznego jest ciągle monitorowany przez stację monitoringową Płock Gimnazjum nr 5, która jest włączona w ogólnopolski system oceny stanu jakości powietrza. Analiza wieloletnich wyników pomiarów wskazuje na dotrzymywanie imisyjnych norm środowiskowych. W ramach identyfikacji źródeł substancji złowonnych, PKN Orlen S.A. w Płocku zrealizował i wciąż prowadzi prace badawcze – proces z uwagi na jego złożoność wymaga ciągłych badań i podejmowania adekwatnych działań. Ustalono tryb i sposób reagowania na sygnały od lokalnej społeczności dotyczących występowania nieprzyjemnych zapachów w mieście i okolicach zakładu. W rejonie zgłoszenia wykonywane są pomiary stężeń substancji specyficznych dla przemysłu rafineryjno-petrochemicznego (węglowodory i związki siarki) przy użyciu przenośnych analizatorów.

8. Literatura

1. Barczak R., Kulig A.: „Charakterystyka metod badawczych wykorzystywanych w ocenie oddziaływania zapachowego”, Współczesne problemy inżynierii i ochrony Środowiska. Kulig A. (red.), Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Inżynieria Środowiska, nr 74, 2017, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, ISBN 9788378146469, s. 25-62.
2. Barthe P., Chaugny M., Roudier S., Sancho L.D.: „Best Available Techniques (BAT) Reference Document for the Refining of Mineral Oil and Gas Industrial Emissions Directive 2010/75/EU (Integrated Pollution Prevention and Control), European Commision, 2015.
3. Bender M.: „Odor Emissions from Refinery Sites”, Müller-BBM Cert GmbH, Müller-BBM Group, Planegg/ Munich, Germany, https://scentroid.com/wp-content/uploads/2015/09/Odor-Emissions-from-Refinery-Sites-Matthias-Bender.pdf.
4. Bociarska D.: „Technologia przerobu ropy naftowej w Grupie Lotos S.A.”, Gdańsk 2007.
5. Czajkowska-Matosiuk K.: „Emisja substancji zapachowych – sprawdź, jak jej zapobiec”, maj 2017, https://serwisochronysrodowiska.pl/emisja-gazow-i-pylow-do-powietrza/emisja-substancji-zapachowych-sprawdz-jak-jej-zapobiec-1599.html.
6. Filipowicz P.: „Ewolucja strategii zarządzania przedsiębiorstwami sektora naftowego w gospodarce rynkowej”, Kraków 2002, ISBN 83-88979-10-8.
7. Gage S.: „Aerial Nuisances from the Refining and Burning of Petroleum Oils”, American Journal of Public Health and The Nation’s Health, Vol. XXIII February, 1933 Number 2.
8. Invernizzi M., Ilare J., Capelli L., Sironi S.: „Proposal of a Method for Evaluating Odour Emissions from Refinery Storage Tanks”, Chemical Engineering Transactions Vol. 68, 2018, The Italian Association of Chemical Engineering, www.aidic.it/cet, DOI: 10.3303/CET1868009.
9. Jachnik E.: „Prawne aspekty ochrony zapachowej jakości powietrza”, Przegląd Prawa Rolnego, Nr 1 (20) – 2017, 149–163, DOI: 10.14746/ppr.2017.20.1.7.
10. Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.: „Odory”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
11. Krzyżewska I., Kozarska A.: „Nowoczesna metoda detekcji związków chemicznych, E-nos (elektroniczny nos)”, LAB, rok 21, nr 3.
12. Kulig A.: Metody pomiarowo-obliczeniowe w ocenach oddziaływania na środowisko obiektów gospodarki komunalnej. Wydanie II (zaktualizowane). Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa 2004. ISBN 83-7207-518-2.
13. Kwarciak-Kozłowska A., Bańka B.: „Biofiltracja jako metoda unieszkodliwiania odorów powstających podczas kompostowania frakcji biodegradowalnej odpadów komunalnych i przemysłowych”, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2014, t. 17, nr 4, 631-645.
14. Makles Z.: „Bezpieczeństwo pracy przy magazynowaniu i transporcie ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych”, Bezpieczeństwo pracy 1/2004, 15-20.
15. Makles Z., Galwas-Zakrzewska M.: „Złowonne gazy w środowisku pracy”, Bezpieczeństwo Pracy 9/2005.
16. Michalak A., Krzeszowiak J., Pawlas K.: „Ekspozycja na nieprzyjemne zapachy”, Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine 2014, Vol. 17, No. 4, www.environmental-medicine-journal.eu.
17. Pacałowski A.: „Odory rafineryjne w środowisku płockim”, Notatki Płockie 26/1-106, 47-51, 198.
18. Pacałowski A., Stańko W.: „Rozprzestrzenianie odorów rafineryjnych w Płocku”, Notatki Płockie 28/2-115, 47-51, 1983.
19. Penteco s.c.: „Wytyczne dotyczące praktycznego zastosowania Konkluzji BAT dla rafinacji ropy naftowej i gazu”, Warszawa, listopad 2015.
20. PE International, Five Winds Strategic Consulting „Crude Oill Refining in US a and California Life Cycle Inventories (LCI) for Base Oil / Lubricants” 11/27/2012.
21. Persson P. E., Skog S., Hasenson B.: „Community Odours in the Vicinity of a Petrochemical Industrial Complex”, JAPCA, 37:12, 1418-1420, DOI:10.1080/08940630.1987.10466336.
22. Skrętowicz M, Sówka I., Sobczyński P., Miller U.: „Badanie emisji odorów z obiektu przemysłowego”, DOI: dx.medra.org/10.12916/przemchem.2014.1128.
23. Sówka I.: „Metody identyfikacji odorotwórczych gazów emitowanych z obiektów przemysłowych”; Prace Naukowe Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej 90, Seria Monografie 55: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2011.
24. Sówka I., Skrętowicz M., Zwoździak P., Guz Ł., Zwoździak J., Sobczuk H.: „Zastosowanie wybranych modeli matematycznych do szacowania zasięgu szkodliwego oddziaływania instalacji przemysłu chemicznego w przypadku awarii”, Ochrona Środowiska, Vol. 35 2013 Nr 2.
25. Wasilewski A.: „Ropa naftowa w XX wieku, Instytut Nafty i Gazu 2011.
26. Życka H.: „Wytwarzanie produktów naftowych i surowców petrochemicznych”, 311[31].Z4.01, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006.
27. „Good practices guide for odour management in Alberta from prevention and mitigation to assessment and complaints”, https://www.casahome.org/uploads/source/PDF/CASA_GPG_webversion_V3.pdf.
28. Ministerstwo Środowiska: „Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej”, http://archiwum.mos.gov.pl/srodowisko/uciazliwosc-zapachowa/.
29. Ministerstwo Środowiska: „Lista substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowej”, http://archiwum.mos.gov.pl/srodowisko/uciazliwosc-zapachowa/.
30. PN-EN 13725:2007 „Jakość powietrza – Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej”, zgodna z normą europejską EN 13725:2003 Air quality – Determination of odour concentration by dynamic olfactometry, która obowiązuje w Polsce od maja 2004 r..
31. U.S. Energy Information Administration, https://www.eia.gov/.
32. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie: „Odory w Polsce”, http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/odory-abc.html.
33. „Skład frakcyjny ropy naftowej i jej produktów”, Wrocław 2011, http://www.paliwa.pwr.edu.pl/sites/default/files/PC%20-%20cwiczenie%202.pdf.
34. Rozporządzenie Ministra środowiska z 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. z 2014 r. poz. 1169).
35. U.S. Energy Information Administration: „How crude oil is refined into petroleum products”, https://www.eia.gov/energyexplained/index.php?page=oil_refining#tab2.
36. Olfasense: „Environmental odour management”, https://www.olfasense.com/en/Environmental-odour-management.
37. Ministerstwo Środowiska: „Uciążliwość zapachowa”, http://archiwum.mos.gov.pl/srodowisko/uciazliwosc-zapachowa/.

Andrzej Kulig, Politechnika Warszawska

Arkadiusz Kamiński, PKN Orlen S.A.

Źródło: Forum Eksploatatora 1/2019