Członkowie European Academies of Science (EASAC) zwracają uwagę, że obecne działania podejmowane w kierunku rozwiązania kryzysu związanego z tworzywami sztucznymi w przyrodzie nie mogą przynieść oczekiwanych rezultatów. Problem wymaga rozwiązań systemowych – od wytwarzania tworzyw sztucznych po ich wycofywanie z eksploatacji. „Nie można pogodzić ograniczenia przedostawania się milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych do wód z ciągłym wzrostem ich wykorzystania” – mówi prof. EASAC, Michael Norton. Najnowszy raport EASAC „Opakowania z tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym” pokazuje, że niezbędne są fundamentalne i systemowe reformy całego łańcucha życia produktów, aby zmniejszyć, a potem wyeliminować szkody dla środowiska, przyrody i ludzkiego zdrowia.
„Nie kwestionujemy zasadniczej roli i zalet tworzyw sztucznych w naszym stylu życia. Ale ostrzeżenie naszego raportu nie jest dystopią działaczy środowiskowych. To nauka”. – Kontynuuje Norton. Raport wyjaśnia, że dobrowolne zobowiązania i mechanizmy rynkowe nie wystarczą do rozwiązania teog problemu. – „Europejscy ustawodawcy powinni przyjąć zasady i stworzyć motywacje, aby przyspieszyć przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym tworzyw sztucznych. Musimy ponownie wykorzystywać towary i opakowania z tworzyw sztucznych, radykalnie poprawić recykling, a przede wszystkim dopilnować, aby żadne odpady nie przedostawały się do środowiska”.
Raport akademii wyjaśnia, że opieranie się na wzroście nie jest opcją, między innymi dlatego, że przejście na wiele tak zwanych „bio”-materiałów nie może być uzasadnione zasobami ani potrzebami środowiska. „Hasła te mogą wprowadzać konsumentów w błąd, tworząc fałszywy obraz zrównoważonego rozwoju, a tym samym ryzykują przedłużenie dzisiejszej mentalności wypierania problemu ze świadomości”.
Naukowcy z National Academies of Science z 28 krajów europejskich stworzyli wspólny raport, aby przyjrzeć się łańcuchowi obiegu tworzyw sztucznych. Na podstawie tych badań, sformułowano siedem zaleceń dla decydentów i prawodawców, które mogłyby przyspieszyć rozwiązanie problemu:
- Zakaz wywozu odpadów z tworzyw sztucznych.
Obecnie większość odpadów z tworzyw sztucznych w UE nie jest poddawana recyklingowi w Europie. Ogromne ilości zanieczyszczonego i trudnego do recyklingu tworzywa sztucznego są wysyłane poza Europę i trafiają tam do lokalnego środowiska, a w końcu do oceanów. „Europa powinna rozwiązać problem swoich odpadów. Przetwarzanie odpadów z tworzyw sztucznych na miejscu jest lepsze zarówno z ekologicznego, jak i etycznego punktu widzenia, nawet gdybyśmy musieli spalać je w zakładach przetwarzania odpadów…”, mówi dr Annemiek Verrips z holenderskiej Akademii Nauk. - Przyjęcie docelowego poziomu zerowej ilości odpadów z tworzyw sztucznych na składowiskach, minimalizacja zużycia i wykorzystania jednorazowego.
EASAC wzywa Komisję Europejską, aby priorytetem stało się przyjęcie standardu zerowej ilości odpadów z tworzyw sztucznych na składowiskach w UE, zgodnie z ideą gospodarki o obiegu zamkniętym
Autorzy zalecają także, aby ograniczenie zużycia było wyraźnym celem tworzonego pakietu „Tworzywa sztuczne w gospodarce o obiegu zamkniętym”. „Jednym z ważnych środków politycznych mających na celu ograniczenie stosowania produktów jednorazowych jest rozszerzenie programów zwrotu bezpośredniego na szerszą gamę pojemników i napojów jednorazowego użytku” – wyjaśnia Verrips.
- Zwiększenie odpowiedzialności producenta.
EASAC proponuje, by zasada „zanieczyszczający płaci” dotyczyła producentów i detalistów z tworzyw sztucznych. „Europa musi zastosować ambitne, rozszerzone opłaty za odpowiedzialność producenta za duże opakowania z tworzyw sztucznych. System powinien obejmować odpowiednie obniżki podatków na tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu, zmuszając w ten sposób do wyboru rozwiązań mających na celu recykling” – mówi prof Gaetano Guerra z Włoskiej Akademii Nauk.
Opłaty ekologiczne powinny uwzględniać również kryteria projektowania produktu związane z jego końcowym zużyciem i wpływem na środowisko, takie jak toksyczność, trwałość, możliwość ponownego użycia, możliwość naprawy oraz recyklingu/kompostowalności.
- Eliminacja mylących informacji co do alternatyw biologicznych.
Obecnie naukowcy widzą bardzo ograniczony potencjał biodegradowalnego tworzywa sztucznego. Anne-Christine Albertsson ze Szwedzkiej Akademii Nauk zauważa, że „Idea plastiku, który naturalnie rozkłada się w środowisku, jest wewnętrznie sprzeczna, ponieważ większość zastosowań tworzyw sztucznych związanych jest z ich trwałością. Podstawową przesłanką jest to, że materiał, który może degradować się w środowisku, nie powinien ulegać degradacji podczas okresu przydatności do spożycia. Poza tym istnieje tylko ograniczona liczba produktów, które mogą przejść testy biodegradacji w środowisku morskim, a nawet te nadal zachowują swoją integralność przez wiele miesięcy, w tym czasie nadal pozostaje ryzyko przedostania się do organizmów roślin i zwierząt.
Ponadto, „bio” nie oznacza zmniejszonego wpływu na środowisko, ponieważ alternatywne surowce do paliw kopalnych także mogą wiązać się z wysoką emisją gazów cieplarnianych, konkurencją z produkcją żywności itp. „Dzisiaj konsumenci są często wprowadzani w błąd, w tym przez niespójność systemów etykietowania. Potrzebujemy obowiązkowego i jednolitego europejskiego systemu znakowania związanego z faktyczną, a nie teoretyczną, możliwością recyklingu” – wyjaśnia dr Attila Varga z Węgierskiej Akademii Nauk.
- Zaawansowana technologia recyklingu i ponownego przetwarzania.
Efektywny recykling strumienia odpadów jest wyjątkowo trudny i należy opracować szereg opcji w celu uzyskania użytecznych produktów z mieszanek odpadów tworzyw sztucznych. Jeśli, zgodnie z zaleceniami EASAC, eksport z UE i składowanie odpadów mają zostać zatrzymane, konieczne będzie opracowanie zintegrowanych systemów recyklingu, które będą mogły przetwarzać wszystkie odpady z tworzyw sztucznych.
„Potrzeba jasnej hierarchii recyklingu: preferowany powinien być recykling w zamkniętej pętli, tj. recykling do użytku w tym samym produkcie, typowy np. dla butelek PET, podczas gdy przetwarzanie na energię powinno być ostatecznością, dopiero przy braku lepszych opcji, takich jak wykorzystanie w innym produkcie lub recykling molekularny” – podsumowuje Norton.
- Ograniczenie dodatków i mieszanek składników dla ułatwienia recyklingu.
Obecnie wielu producentów i przetwórców tworzyw sztucznych nie wykazywało wystarczającego zainteresowania tym, co dzieje się po użyciu ich produktów. Raport stwierdza, że opłacalność recyklingu poprawiłoby ograniczenie stosowania dodatków i uproszczenie liczby polimerów, które mogą być stosowane w określonych zastosowaniach. Postęp technologiczny pozwala na zastąpienie nawet wielowarstwowego opakowania złożonego z różnych materiałów (a zatem bardzo trudnego do recyklingu) opakowaniem wielowarstwowym złożonym z tego samego surowca, tak aby można go było łatwo poddać recyklingowi. - Regulacje fiskalne i kwoty dla materiałów pochodzących z recyklingu.
Surowce z tworzywa sztucznego są zbyt tanie. Koszt tworzyw sztucznych nie obejmuje kosztów środowiskowych i społecznych, począwszy od wydobycia ropy naftowej lub gazu, aż po zaśmiecanie lądów i oceanów. Pominięcie kosztów środowiskowych jest podstawową barierą dla zwiększenia zapotrzebowania na materiały z recyklingu. Podstawowym sposobem działania, zarówno na poziome państw członkowskich, jaki i europejskim powinno być wprowadzenie podatku od tworzyw sztucznych lub egzekwowanie minimalnych poziomów odzysku tych materiałów.
To właśnie cena jest najważniejszym sygnałem dla konsumentów, by szybko zmienić zachowanie. „Istnieją wyraźne ograniczenia dotyczące skuteczności każdego środka w oparciu o indywidualnie motywowane decyzje konsumentów. Dlatego uważamy, że decydenci muszą szybko przyjąć spójne ramy regulacyjne i finansowe ” – mówi Varga.
Kontakt:
Prof. Michael Norton
Dyrektor programu środowiskowego EASAC
e-mail: michael.norton@easac.eu
Prof. Gaetano Guerra
Accademia Nazionale dei Lincei, Wydział Chemii i Biologii (Adolfo Zambelli), University of Salerno
e-mail: gguerra@unisa.it
Dr Attila Varga (pytania dotyczące zachowań konsumentów)
Węgierska Akademia Nauk, Uniwersytet Eötvös Loránd
e-mail: varga.v.attila@gmail.com
Dr. Annemiek Verrips
Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis (CPB).
e-mail: A.S.Verrips@cpb.nl
Sabine Froning
EASAC Communications Officer / Communication Works
e-mail: sabine.froning@easac.eu
EASAC została utworzona przez krajowe akademie nauk państw członkowskich UE oraz Norwegii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii, aby współpracować w zakresie udzielania porad europejskim decydentom. EASAC zapewnia możliwość wysłuchania zbiorowego głosu nauki europejskiej. Za pośrednictwem EASAC akademie nauk współpracują, aby zapewnić niezależne, eksperckie oraz oparte na dowodach porady w sprawach dotyczących naukowych aspektów polityki dla osób tworzących prawo w instytucjach Europejskich.
